بررسی پیوند «ارزش اخلاقی» با «انتخاب آگاهانه» در دیدگاه نهج‌البلاغه
محورهای موضوعی : اخلاق و تربیت اسلامی
محسن جوادی
1
فاطمه مرضیه حسینی کاشانی
2
کلید واژه: ارزش اخلاقی, انتخاب آگاهانه, عواطف و احساسات, نهج‌البلاغه, انتخاب عاقلانه.,
چکیده مقاله :
کتاب شریف نهج‌البلاغه، گنجینة اخلاقی ِمکتب اسلام است و تبیین «چیستی ارزش اخلاقی» از منظرِ آن، در ارائه نظریه اخلاقی اسلام، راهگشاست. ازآنجاکه ارزش اخلاقی از مقولة معقولات ثانیه فلسفی است که تعریف آن به جنس و فصل ممکن نیست، از راه‌های کشف هویت آن، بررسی پیوند ارزش اخلاقی با امور مختلفی همچون خود فعل، نتیجه فعل، نیت فاعل و انتخاب آگاهانه یا غیرآگاهانه اوست؛ ازاین‌رو از پرسش‌های مهم در این زمینه، آن است که «ارزش اخلاقی چه ارتباطی با انتخاب آگاهانه شخص دارد»؟ با کنکاش در جملات اخلاقی نهج‌البلاغه، این نتیجه به دست آمد که در دیدگاه نهج‌البلاغه هرچند تأثیر عاطفه در ارزش اخلاقی منتفی نیست و امام عواطف و احساساتی را تحسین یا تقبیح کرده است و گاه، نقشی برای عاطفه در ارزشمندی افعال قائل شده است، اما محوریت با عقل است و عاطفه، زمانی به ارزش اخلاقیِ فعل کمک می‌کند که تحت سیطرة عقل باشد
The honorable book, Nahj al-Balāghah, is the moral and valuable treasury of Islamic school. So, explaining "what is moral value" from point of view of this great book, in presenting "Islamic moral theory" is helpful. Moral value belongs to secondary philosophical inelligibles. Therefore defining it by differentia and genus is impossible, and one of the ways to discover its essence and identity is to study the relationship between "moral value" and other different things, like act itself, act consequence, agent's intention, and his/her making informed or uninformed choices. So, one of important questions in this arena is that "how does moral value link to person's making informed choices?" The result, obtained out of investigating moral statements of Nahj al-Balāghah, and through scrutiny of the role of intellect and affection in acts moral value, is that from viewpoint of Nahj al-Balāghah, intellect is central, and affection impacts on valuableness of acts when it is dominated by intellect, though the influence of affection on moral value isn't denied and the Imām praises and disapproves some of affections and emotions and sometimes sees some role for affection in valuableness of acts
1. ابن ابی الحدید، عزالدین ابو حامد، (1337 ش). شرح نهج‌البلاغه، تصحیح: ابوالفضل ابراهیم، قم، کتابخانه عمومی آیة الله مرعشی نجفی، چ اول، جلد 20. (نرم‌افزار دانشنامه علوی)
2. بحرانی، میثم بن علی بن میثم، (1362 ش). شرحنهجالبلاغة، بی جا، دفتر نشر الکتاب، چ دوم،ج5. (نرم‌افزار دانشنامه علوی)
3. بهشتی، محمد، (1387 ش). مبانی تربیت از دیدگاه قرآن، تهران، سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، چ اول.
4. تمیمی آمدی، عبد الواحد، (1337 ش ). غررالحکم و درر الکلم، ترجمه: محمدعلی انصاری قمی، بی‌جا، چ هشتم، ج1و2.(نرم‌افزار دانشنامه علوی)
5. جمعی از مؤلفان، (1370 ش). روانشناسی رشد با نگرش به منابع اسلامی، تهران، سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت)، بی چا، ج2.
6. خوانساری، جمال‌الدین محمد، (1366 ش). شرح غررالحكم و درر الکلم، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، چ چهارم، ج1و3. (نرم‌افزار دانشنامه علوی)
7. شوشتری، محمدتقی، (1376 ش). بهجالصباغة في شرحنهجالبلاغة، تهران، موسسه انتشارات امیرکبیر، چ اول، ج 14. (نرم‌افزار دانشنامه علوی)
8. طباطبايي، محمدحسين، (1417 ق). الميزان في تفسير القرآن، قم، دفتر انتشارات اسلامى جامعهى مدرسين حوزه علميه قم، بی چا، ج12. (نرم‌افزار جامع التفاسیر)
9. فيومى، احمد بن محمد، (1414 ق). المصباح المنير فى غريب الشرح الكبير للرافعى، مؤسسه دارالهجرة، چ دوم. (نرم‌افزار قاموس النور)
10. کاشف الغطاء، هادی، (بی تا). مستدركنهجالبلاغة، بیروت، مكتبةالاندلس، بی چا.(نرم‌افزار دانشنامه علوی)
11. مصباح یزدی، محمدتقی، (1376ش) معارف قرآن، قم، مؤسسه آموزشی پژوهشی امام‌خمینی، بی چا.
12. مصطفوی، حسن، (1430 ق). التحقيق فى كلمات القرآن الكريم، بيروت- قاهره- لندن، دار الكتب العلمية- مركز نشر آثار علامه مصطفوي، چ سوم، ج1. (نرم‌افزار قاموس النور)
13. معین، محمد، (1371 ش). فرهنگ فارسی، تهران، انتشارات امیر کبیر، چ هشتم.
14. مغنیه، محمدجواد، (1358 ش). فيظلالنهجالبلاغة، بیروت، دارالعلمللملايين، چ سوم، ج4. (نرم‌افزار دانشنامه علوی)
15. موسوی، سید صادق، (1376 ش)، تمامنهجالبلاغة، تهران، موسسهامامصاحبالزمان (عج)، چ اول، ج5. (نرم‌افزار دانشنامه علوی)
16. موسوی، سید عباس، (1376 ش)، شرحنهجالبلاغة، بیروت، دارالرسولالاكرم-دارالمحجةالبيضاء. چ اول، ج5.(نرم‌افزار دانشنامه علوی)
17. هاشمی خوئی، حبیب‌الله، (1358 ش)، منهاج البراعه فی شرح نهج‌البلاغه، تهران، مكتبةالاسلامية، چ چهارم، ج 21. (نرم‌افزار دانشنامه علوی)
18. سلحشوری، احمد و یوسف زاده، محمدرضا، (1390 ش). جایگاه عقل و عاطفه در تربیت اخلاقی، دو فصلنامه تربیت اسلامی، ش 12.