عوامل اجتماعی مؤثر بر تحول شخصیت از دیدگاه مولانا در مثنوی
محورهای موضوعی : اخلاق و تربیت اسلامی
صمد عباس‌‌زاده گرجان
1
(دانشگاه آزاد اسلامی، اردبیل)
محمد فرهمند
2
(دانشگاه آزاد اسلامی واحد اردبیل)
ابراهیم دانش
3
(دانشگاه آزاد اسلامی، اردبیل)
فرامرز جلالت
4
(دانشگاه آزاد اسلامی، اردبیل)
کلید واژه: عوامل اجتماعی, تحول شخصیت, مولانا, مثنوی, روان¬شناسی شخصیت,
چکیده مقاله :
از آنجا که مثنوی مولوی اثری تربیتی - عرفانی است، شاعر سعی کرده است پندها و اندرزهای خود را در مورد مسائل اجتماعی در قالب داستان، حکایت و تمثیل بیان کند و همچنین افکار و عقاید عرفانی خود را بیان کند. بنابراین داستان¬ها، حکایت¬ها و تمثیل¬های مثنوی بسیار متنوع است. این تنوع، باعث تعدد و تنوع شخصیت¬ها در مثنوی می¬شود؛ آنچه اساس هر داستان است شخصیت¬های آن است که عامل یا روال وقایع هستند. در واقع، جهان داستانی مثنوی مملو از شخصیت‌هایی است که مولانا از طبقات و اقشار مختلف اجتماعی برمی‌گزیند و آنان را آگاهانه در راستای اندیشه‌ها، دیدگاه‌ها و اعتقادات حکمی، عرفانی و فلسفی خود قرار می‌دهد. مولانا هوشمندانه خصلت‌های روانی ـ طبقاتی شخصیت‌های جهان قصه‌هایش را لحاظ می‌کند و شخصیت‌های داستانی نیز متناسب با آن خصلت‌ها و ویژگی‌ها نقش خود را ایفا می‌نمایند. این مقاله به بررسی برخی از مهم¬ترین عوامل اجتماعی مؤثر در تحول و شخصیت‌پردازی مولانا و ویژگی¬های شخصیت¬ها در داستان¬های مثنوی می¬پردازد. نتایج این پژوهش نشان می¬دهد که: مولانا در بسیاری از قصه¬های مثنوی با طرح حکایت¬ها و داستان¬هایی ساده و عموماً برگرفته از زندگی تودة مردم به رهیافت¬ها و استنتاج¬هایی تأمل¬برانگیز در کنش و واکنش شخصیت¬ها می¬رسد. ذهن تأویل¬گر و معناگرای مولانا همواره در پس اشیاء و شخصیت¬های داستان و امور مادی و محسوس کیفیتی معنوی را جستجو می¬کند تا خواننده و مخاطب خود را بر خوان معانی رنگینی بنشاند که شایستة اهل طریقت است.
ابرمز، اچ ام. (1386). فرهنگ اصطلاحات ادبی، ترجمۀ سعید سبزیان، تهران: انتشارات رهنما.
استعلامی، محمد. (1387). متن و شرح مثنوی مولانا، تهران: نشر سخن.
بابازاده، علی¬اکبر. (1374). زمینه¬های فساد در جامعه و راه درمان، قم: انتشارات قدس.
پارسانسب، محمد. (1387). جامعه¬شناسیِ ادبیات فارسی، تهران: انتشارات سمت.
پرین، لارنس. (1378). تأملی دیگر در باب داستان، ترجمۀ محسن سلیمانی، تهران: انتشارات سازمان تبلیغات اسلامی.
زرین-کوب، عبدالحسین. (1366). بحر در کوزه، تهران: انتشارات علمی.
----------------. (1388). سرّ نی، تهران: انتشارات علمی.
زمانی، کریم. (1388). میناگر عشق، تهران: نشر نی.
سانتراک، جان دبلیو. (1383). زمینۀ روان¬شناسی، ترجمۀ مهرداد فیروزبخت، تهران: نشر رسا.
ستوده، هدایت¬الله. (1376). آسیب¬شناسیِ اجتماعی، تهران: انتشارت آوای نور.
سلیم، غلامرضا. (1377). جامعه¬شناسیِ ادبیات، تهران: انتشارات توس.
شاملو، سعید. (1363). مکتب-ها و نظریه¬ها در روان¬شناسی شخصیت، تهران: انتشارات شرکت سهامی چهر.
شفیعی کدکنی، محمدرضا. (1399). صور خیال در شعر فارسی، تهران: نشر نگاه.
فروزانفر، بدیع¬الزمان. (1385). احادیث و قصص مثنوی، تهران: انتشارات امیرکبیر.
مجتهدی نجفی، شمس¬الدین. (بی¬تا). گتار شیعه در اصول و فروع، بی¬نا.
مستور، مصطفی. (1379). مبانی داستان کوتاه، تهران: انتشارات علمی.
مکارم شیرازی، ناصر. (1384). پیام قرآن (تفسیر موضوعی)، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
مولوی. (1387). شرح جامع مثنوی معنوی، به کوشش کریم زمانی، تهران: انتشارات اطلاعات.
میرصادقی، جمال. (1379). عناصر داستان، تهران: انتشارات علمی.
