بازتاب اخلاق در مفاهیم تعلیمی مرثیه‌های دفاع‌مقدس
محورهای موضوعی : اخلاق و تربیت اسلامی
کلید واژه: آموزه های تعلیمی, دفاع مقدس, سوگ سرود,
چکیده مقاله :
دفاع مقدس بعنوان یکی از بزرگترین حوادث تاریخی در دوره ی معاصر تأثیر عظیمی بر ادبیات فارسی گذاشت و ادبیات دفاع مقدس را پدید آورد. یکی از مضامین غنایی این ادبیات مرثیه است که سهم زیادی از اشعار دفاع مقدس را به خود اختصاص داده است و سرشار از آموزه های اسلامی و مضامین تعلیمی و عرفانی می باشد. این مقاله بر آن است تا چند ویژگی تعلیمی برجسته را (که خود از شاخصه های سبکی است) در سوگ سروده های دفاع مقدس که عمدتاً برای شهدا و یا وطن سروده شده، بررسی کند. یکی از وجوه مشترک و مهم این آموزه‌ها شهادت، شهادت طلبی و عاشورایی بودن آنهاست. چرا که اکثر سوگ سروده‌های دفاع مقدس برگرفته از مکتب عاشوراست و شهادت طلبی به عنوان برجسته ترین آموزه های تعلیمی آن، سرلوحه‌ی زندگی و سرنوشت رزمندگان دوران دفاع مقدس شد. بررسی سوگ سروده‌های دفاع مقدس نشان می‌دهد که شهادت طلبی و نهراسیدن از مرگ و تجسم عظمت شهادت و شهید، حُب وطن و دشمن‌ستیزی و در نهایت عاشورایی شدن از تعالیم برجسته‌ی این نوع از شعر است؛ که خود دربردارنده‌ی آموزه‌های متعدد اخلاقی و دینی است که نگارنده می‌کوشد به تبیین و تحلیل این آموزه‌ها بپردازد.
The Holy Defense as one of the greatest historical events in the contemporary era had a significant effect on Persian literature and led to appearance of the Holy Defense Literature. One of the lyrical themes in this literature is elegy which accounts for a large part of Holy Defense poetry and is filled with Islamic teachings and educational and mystical themes. The present study aims to investigate some outstanding educational features (which are among stylistic features) in Holy Defense elegies that are mostly composed for martyrs or homeland. A common and important aspect of such teachings is martyrdom, martyrdom seeking, and love toward Ashura, because most Holy Defense elegies are derived from the school of Ashura and martyrdom seeking as its most outstanding teaching, life guidance, and the fate of the Holy Defense warrior. An investigation into the Holy Defense elegies shows that martyrdom-seeking and lack of fear of death and understanding the greatness of martyrs and martyrdom, love of homeland, confrontation with enemy, and finally love toward Ashura are the outstanding teachings of this type of poetry, which include various moral and religious teachings, and the author tries to explain and analyze them
قرآن مجید.
اسدی، غلامحسین،1388،ثانیه های صفر (گزیده ی شعر دفاع مقدس کرمان 1385-1386)، کرمان بنیاد حفظ آثار و نشر ارزشهای دفاع مقدس.
اسرافیلی، حسین، 1376، عبور از صاعقه، تهران، کنگره بزرگداشت سرداران شهید سپاه.
اسماعیلی، رضا، 1376، این همه یوسف، کنگره بزرگداشت سرداران شهید سپاه.
امین پور، قیصر، 1388، مجموعه اشعار، تهران، انتشارات مروارید.
ترابی، ضیاء الدین، 1382، سرخ از پرنده و پرواز ، چاپ دوم، تهران، انتشارات سروش.
خوش عمل، عباس، 1368، در پگاه ترنم، چاپ اول، تهران، انتشارات حوزه ی هنری سازمان تبلیغات اسلامی.
دهخدا، علی اکبر، لغت نامه، انتشارات دانشگاه تهران، دوره ی جدید، 1373.
رحیمی، مرتضی، 1393، بررسی حدیث حب الوطن من الایمان، دو فصلنامه حدیث پژوهی، سال ششم، شماره ی دوازدهم، پاییز و زمستان.
رزمجو، حسین، 1390، انواع ادبی و آثار آن در ادبیات فارسی، مشهد، چاپ پنجم، انتشارات آستان قدس رضوی.
سنگری، محمدرضا،1378، مرگ اندیشی در ادبیات گذشته معاصر و انقلاب، کمیته ی علمی کنگره، ج2، چاپ اول ، مؤسسه ی نشر، آثار امام خمینی (ره)
صهبای شهیدان، 1384، مجموعه اشعار دفاع مقدس استان کرمان، به کوشش بنیاد حفظ آثار و نشر ارزشهای دفاع مقدس، تهران: عابد
طریحی، شیخ فخرالدین، مجمع البحرین، ج الربع الثانی، ص 1990.
عبدالملکیان، محمد رضا، 1366، ریشه در ابر، تهران، انتشارات برگ.
عشقی، علی، 1376، شقایق های اروند، مجموعه شعر دفاع مقدس، تهران، بنیاد حفظ آثار.
فیاض منش، پرند، 1381، بررسی موضوعات مضامین و قالبهای شعر جنگ، فصنامه پژوهش زبان و ادبیات فارسی دوره ی جدید، شماره اول، بهار و تابستان.
قزوه، علیرضا، 1376، این همه یوسف، تهران، کنگره ی بزرگداشت سرداران شهید سپاه.
-------------، 1378، از نخلستان تا خیابان، تهران: انتشارات سوره مهر.
کاشانی، سپیده، 1373، سخن آشنا، تهران، سازمان چاپ و انتشارات وزارت ارشاد.
1373، هزار دامن گل سرخ، تهران، سازمان چاپ و انتشارات وزارت ارشاد.
کافی، غلامرضا، 1378 بهار در برهوت، قم، سایه.
----------- ، 1386، شرح منظومه ی ظهر، تهران، مجتمع فرهنگی عاشورا.
گلمرادی، شیرینعلی، 1368، دهستانی، چاپ اول تهران، انتشارات حوزه ی هنری سازمان تبلیغات اسلامی.
1380، شهادت و پرواز، تهران، شاهد.
لسان العرب، به نقل از بهاءالدین خرمشاهی، دانشنامه ی قرآن، ج2.
محدثی خراسانی، زهرا، 1388، شعر آیینی و تأثیر انقلاب بر آن، نشر مجتمع فرهنگی عاشورا.
محمدی، عباس، 1388، با نام تو مجنون، گزیده رباعی شاعران دفاع مقدس، قم، ابتکار دانش.
محمودی، ثابت (سهیل)، 1365، دریا در غدیر، چاپ دوم تهران، حوزه ی هنری.
مردانی، نصرالله، خون نامه خاک، 1364، چاپ اول، تهران، انتشارات کیهان.
------ ، 1377، شهیدان شاعر، چاپ اول، تهران، نشر شاهد.
، 1386، مست برخاستگان، تهران، نشر تکا.
مکارم، ناصر، 1374، تفسیر نمونه، چاپ اول، تهران، دارالکتب الاسلامی.
نمازی شاهرودی، علی، 1419 ق، مستدرک سفینة البحار، قم، مؤسسه ی نشر الاسلامی لجماعة المدرسین بقم.
نیشابوری، عطار،1380، منطق الطیر، به تصحیح.سید صادق گوهرین، تهران، علمی فرهنگی
نیمایوشیج، علی اسفندیاری، 1351، ارزش احساسات و پنج مقاله در شعر و نمایش، تدوین سیروس طاهباز، چاپ اول، تهران، توس.
یگانه سپیده، پناهی، مهین، نیک منش مهدی، 1395، بازتاب فرامتن تاریخی در سوگ سروده های دفاع مقدس، فنون ادبی اصفهان، سال هشتم، شماره 2، پیاپی 15.