گزارههای اخلاقی در آثار اطباء تمدن اسلامی: تحلیل تطبیقی با تمرکز بر رازی، ابنسینا و سیداسماعیل جرجانی
محورهای موضوعی : اخلاق و تربیت اسلامی
1 - گروه معارف اسلامی، دانشکده الهیات، دانشگاه الزهرا(س)، تهران، ایران
کلید واژه: رازی, ابنسینا, سیداسماعیل جرجانی, مسئولیت حرفهای, رفتار بالینی, نقش اجتماعی پزشکان.,
چکیده مقاله :
اخلاق پزشکی از دیرباز جزئی جداییناپذیر از حرفه درمانی در تمدنهای علمی بوده است. در تمدن اسلامی، حکمای بزرگ مانند محمد بن زکریای رازی، ابنسینا و سیداسماعیل جرجانی نه تنها به جنبههای علمی و فنی درمان بیماران توجه داشتند، بلکه اصول اخلاقی و انسانی رفتار پزشکی را نیز در کانون فعالیتهای حرفهای خود قرار دادند. این مقاله با رویکرد توصیفی-تحلیلی، آموزههای اخلاقی این سه حکیم را در دو حوزه اصلی عمل بالینی و نقش اجتماعی و تمدنی بررسی میکند. یافتهها نشان میدهد که اصولی مانند رازداری، صداقت، احترام به کرامت بیمار، شفقت و همدردی، مسئولیتپذیری، تواضع، آموزش و انتقال دانش، پرهیز از داروهای مضر، احترام به تصمیمات بیمار و پرهیز از سوءاستفاده از موقعیت حرفهای، در آثار آنان به صورت عملی و نظری مورد تأکید بوده و میتواند الگویی جامع برای اخلاق پزشکی معاصر ارائه دهد.
Medical ethics has long been an integral part of the medical profession in scientific civilizations. In Islamic civilization, great sages such as Muhammad ibn Zakariyya al-Razi, Ibn Sina, and Seyyed Ismail al-Jurjani not only paid attention to the scientific and technical aspects of treating patients, but also placed the ethical and humane principles of medical behavior at the center of their professional activities. This article, with a descriptive-analytical approach, examines the ethical teachings of these three sages in two main areas — practice and Clinical and Role Social and Civilization — Review Findings Badge Gives that Principled Like Confidentiality, Honesty, Respect To Dignity Compassion , responsibility, humility, education and knowledge transfer, avoidance of harmful drugs, respect for the patient's decisions, and avoidance of abuse of professional position are emphasized in their works both practically and theoretically, and can provide a comprehensive model for contemporary medical ethics.
جعفریان، محمدهانی و موسوی کریمی، میرسعید (۱۳۹۵). "پژوهشی درباره ماهیت گزارههای زبان اخلاق سینوی: بدیهی یا مشهور؟" Civilica, صفحات ۲۹–۴۶.
جهانی، فرشته و گلمحمدی، مجید (۱۳۹۵). «نقش سید اسماعیل جرجانی در تحولات علم پزشکی (۴۳۴ تا ۵۳۱ هـ.ق)»، تاریخنامه خوارزمی، بهار، شماره ۱۱، صص. ۵–۲۲.
حسینی، سید فاضل و خدادوست، کاظم (۱۳۹۲). «مروری بر برخی دیدگاههای پزشکی دانشمند بزرگ تمدن ایرانی-اسلامی حکیم سید اسماعیل جرجانی»، تاریخ پزشکی، تابستان، شماره ۱۵، صص. ۹۹–۱۱۸.
حیدری، علی احسان؛ کشاورز، حسین؛ نوری، محمد سپهر (۱۳۹۱). «مروری بر مبانی اخلاق پزشکی در کتاب قانون بوعلی سینا»، اخلاق و تاریخ پزشکی ایران, دوره ۵، شماره ۵، صص. ۶۱–۶۹.
سلطانی حسینی، کیهان (۱۴۰۱). «مروری بر برخی دیدگاههای پزشکی دانشمند بزرگ تمدن ایرانی-اسلامی: حکیم سیداسماعیل جرجانی»، مجله علوم پزشکی ایران, 47، صص. 12–29.
سلطانی حسینی، کیهان؛ علیجانیها، فاطمه؛ ناصری، محسن؛ شمس، جمال؛ غفاری، فرزانه (۱۴۰۲). «بررسی آموزههای حکیم سیداسماعیل جرجانی برای مدیریت سلامت روان»، مجله تاریخ پزشکی، دوره ۱۵، شماره ۴۸، صص. ۱–۱۳.
سلیمانی، موسی و شریعتی، فهیمه (۱۳۹۷). «بررسی شمول راههای درمان مرگهراسی نسبت به کودکان در پرتو مقایسه دیدگاه ابنسینا و محمد بن زکریای رازی»، پژوهشنامه اخلاق, سال ۹، شماره ۲، صص. ۴۵–۶۲.
شیروانی، احمد؛ کرد فیروزجایی، یارعلی؛ روزبه، محمدرسول (۱۳۹۴). «بررسی غایت اخلاق از دیدگاه ابنسینا»، آیین حکمت, سال هفتم، تابستان، شماره ۲۴.
طباطبایی، سید محمود (۱۳۸۷). «برخی معیارهای اخلاق پزشکی از دیدگاه محمدبن زکریای رازی»، نشریه اخلاق و تاریخ پزشکی، شماره ۲، صص. ۲۳–۴۵
قراملکی، فرامرز، احد (۱۳۸۹). «نظریه انسان سالم در نظام اخلاقی رازی»، انسان پژوهی دینی, پاییز و زمستان، شماره ۲۴، صص. ۱۹–۳۴.
نژاد بهنمیری، فضلالله، محمد هادی (۱۳۹۹). «عقل اخلاقی از منظر دو حکیم رازی»، فرهنگ پژوهش، زمستان، شماره ۴۴، صص. ۸۵–۱۰۴.
Arezaei, H., & Dadmehr, M. (2023). Response to: Medical Ethics According to Avicenna’s Stance: A Synopsis. Galen Medical Journal.
Hashemi Mehr, M. (2021, October 29). Criteria and Indexes of the Principles of Medical Ethics from the Perspective of Muslim Physicians in the Period of Islamic Civilization. Webinar, 8th International Conference on Natural, Traditional, and Complementary Medicine. Hilaris Publisher.
Kakamad, K., Najmadden, Z. B., Saeed, S. I., & Ahmed, J. O. (2024). Abu Bakr Muhammad Ibn Zakariya Al-Razi (Rhazes) (865–925): The Founder of the First Psychiatric Ward. Cureus.
Lakhtakia, R. (2014). A Trio of Exemplars of Medieval Islamic Medicine: Al-Razi, Avicenna and Ibn Al-Nafis. Sultan Qaboos University Medical Journal.
Shamsaei, M., Kurdi Yousefinejad, A., & Sohrabi, N. (2020). Principles of Medical Ethics from the Perspective of Ibn Sina and Zakaria Razi and Its Comparison with the Ethical Principles of Modern Physiotherapy. Journal of Education and Ethics in Nursing, 8(3&4). https://doi.org/10.52547/ethicnurs.8.3.4.44
Vatanparast, A. A., Abdoli, M., & Mahlooji, K. (2021). Hakim Seyyed Ismail Jorjani: An Iranian Physician of Gorgan [Letter to Editor]. Journal of Research on History of Medicine, 10(4), 275–278.