نقش عذر خواهی و بخشش در پایداری زندگی اجتماعی
محورهای موضوعی : اخلاق و تربیت اسلامی
مرتضی رحیمی
1
(دانشگاه شیراز)
سمیه سلیمانی
2
(دانشگاه شیراز)
کلید واژه: بخشش, خطا, عذر خواهی, پذیرش عذر, پایداری,
چکیده مقاله :
تحقیق حاضر که به روش توصیفی تحلیلی انجام شده به پرسش " عذر خواهی و بخشش در پایداری زندگی اجتماعی چه نقشی دارد؟"پاسخ گفته و در تبیین پاسخ آن اشاره نموده که اسلام برای کاهش تنشها همواره مسلمانان را به صلح و دوستی، پرهيز از کینه و دشمنی، حل کردن اختلافات با تکیه بر فضایل اخلاقی از جمله بخشش و عذرخواهی ترغیب نموده است. نگارش رساله‌هایی، چون الفت نامه، مصادقة الاخوان و... توسط عالمان اسلامی در همین راستا می‌باشد. در فرهنگ اهل بیت عذر خواهی مؤمنان از پیامدهای زیانبار دنیوی و اخروی جلوگیری نموده و پذیرفتن عذرِ دیگران پرتویی از اخلاق خدا، گام نهادن جای پای پیامبران و اولیای خدا و بستر تکامل آدمی و موجب صلح و همدلی بين مردم و محبوبیت انسان نزد خدا دانسته شده است. اهمیت عفو و بخشش تا بدانجاست که به موجب روايات، خداوند از مؤمن نیازمند همانند عذر خواهی برادر از برادر عذرخواهی می‌کند و مزد عذر خواهی را بر ذمه گرفته و آن را از صفات متقین بر شمرده و به مسلمانان منحصر نکرده است، همچنین به موجب روایات در مواردی معصومان از مردم عذر خواهی کرده اند، که از جمله آن‌ها می‌توان به عذر خواهی پیامبر از برخی از اصحاب صفه اشاره نمود. قبول عذر و بخشش در پایداری زندگی اجتماعی نقش بسزا دارد، زیرا اگر همه مردم در گرفتن حقوق خویش دقیق و جدی باشند و از کوچک‌ترین لغزش دیگران چشم نپوشند، زندگی، بسیار تلخ شده و روح صفا و صمیمیت به کلی از بین خواهد رفت. عذر خواهی در صورتی یک فعل اخلاقی و مطلوب است که با آداب و شرایط لازم، همچون منت نگذاشتن و... صورت گیرد و عذر خواهی بجا باشد، از این رو عذر خواهی از کارهای خوب، عذر خواهی از کسی که برای دیگران حقی قائل نیست و فاقد روحیه ادب و احترام به دیگران است و... مطلوب نبوده و یک فعل غیر اخلاقی می‌باشد، همچنین با وجود مطلوب بودن عذر خواهی و پذیرش عذر دیگران، وادار نمودن دیگران به عذر خواهی اخلاقی نیست. هدف از تحقیق حاضر تبیین اهمیت عذر خواهی و بخشش و تشویق به پایداری زندگی اجتماعی است
The present study which has been performed in descriptive-analytic way, answered to this question that “what is the role of apology and forgiveness in the sustainability of public life?” In definition of the answer it has been pointed out that Islam constantly advised the Muslims to peace and friendship, hatred avoidance and resolve disputes on the basis of moral values including apology and forgiveness. A number of treatises have been written by Islamic scholars on this basis such as Olfat Nameh, Mosadeqah Ekhvan and etc. In the culture of Ahl al-Bayt (AS), apology of the believers prevents worldly and otherworldly troublesome consequences and forgiveness is a beam of God morality, stepping into the footsteps of the prophets and apostles of God which leads to peace and harmony between the people and popularity of man with God. Apology and forgiveness is so important that according to the traditions, God apologizes the faithful in need similar to apology between brothers and guarantees the wages of such apology. Besides, this is one of the traits of pious and is not limited to faithful people. Even the Imams have apologized to the people like the Prophet Muhammad apologized to the Suffeh Companions. Apology and forgiveness acceptance plays an important role in stability of social life, as the life would be very bitter if people were criticizing for their rights and did not forget the failings of the others. Apology will be moral action if it is performed with required customs and without obligation at appropriate time and condition. Therefore, apology for good deeds and apology to someone who does not care for others is not desirable and is known as an immoral action. On the other hand, although apologizing and accepting excuses are desirable, it is immoral to force others for apology. The objective of current study is to define the importance of apology and forgiveness and encourage the stability of social life
۱. قرآن کریم.
۲. شریف رضی، محمد بن حسن. (۱۴۱۰ق). نهج البلاغه، قم: مؤسسه نهج البلاغه.چاپ اول.
۳. امام سيد الساجدين، على بن الحسين. (1418ق). صحیفه سجادیه، قم: دفتر نشر الهادی.
۴. امام صادق، محمد بن باقر. (1980م). مصباح الشریعة، منسوب به امام صادق، بیروت، مؤسسة الاعلمی، چاپ اول.
۵. آمدی تمیمی، عبد الواحد. (1366). تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، قم، دفتر تبلیغات، چاپ اول.
۶. آمدی تمیمی، عبد الواحد بن محمد. (1410ق). غرر الحکم و درر الکلم، قم، دار الکتاب الاسلامی.
۷. ابن ابی الحدید، عبدالحمید. (1304). شرح نهج البلاغه، ج8، 17، قم: کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی.
۸. ابن شهرآشوب مازندرانی، سید الدین محمد بن علی. (1379). المناقب، ج4، قم، نشر علامه.
۹. ابن فهد حلی، احمد بن محمد. (1407ق). عدة الداعی و نجاح الساعی، بیروت، دار الکتاب الاسلامی، چاپ اول.
۱۰. ابن منظورمصری، ابوالفضل جمال الدین. (1414ق). لسان العرب، بیروت: دار الفکر للطباعة و النشر و التوزیع. چاپ سوم.
۱۱. بحراني، هاشم. (1411ق). حلیة الابرار، ج11، قم، مؤسسة المعارف الاسلامیة.
۱۲. پورطاهری، مهدی و سجاسی قیداری، حمد الله و صادقلو، طاهره. (1389). «سنجش و اولویت‌بندی پایداری اجتماعی در مناطق روستایی»، فصلنامه پژوهشهای روستایی، شماره 1.
۱۳. ترمذی مسلمی، محمد بن عیسی. (بی تا). سنن الترمذی، ج8، بیروت، دار التراث العربی.
۱۴. تنکابنی، محمد. (1364). قصص العلماء، تهران، اسلامیه، چاپ دوم.
۱۵. ثقفی، ابراهیم بن محمد. (1395). الغارات، تهران، انجمن آثار ملی، چاپ اول.
۱۶. حاکم نیشابوری، محمد بن عبد الله. (بی تا). المستدرک، ج4، بی جا، بی نا.
17. حرانی، حسن بن شعبه. (1404ق). تحف العقول، قم: انتشارات جامعۀ مدرّسین.
18. حر عاملی، محمد بن حسن. (1409ق). وسایل الشیعه، ج15، قم: مؤسسه آل البیت. چاپ اول.
19. حسینی، سیدابراهیم. (1382). اصل منع توسل به زور و موارد استثنایی آن در اسلام و حقوق بین الملل معاصر، بخش سوم، قم: نشر معارف، چاپ اول.
20. حلي علامه، حسن بن یوسف. (1407ق). کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، چاپ اول.
21. حویزی، عبد علی بن جمعه. (1415ق). تفسیر نور الثقلین، ج4، مصحح هاشم رسولی. قم: اسماعیلیان.
22. خوانساری، جمال الدین محمد. (1373). شرح غررالحکم و دررالحکم، ج1-7، تهران: انتشارات دانشگاه.
23. دشتی، محمد. (بی تا). فرهنگ سخنان امام‌حسین، قم: مؤسسه تحقیقاتی امیرالمومنین.
24. دیلمی، حسن بن محمد. (1366). اعلام الدین فی صفات المومنین، قم: مؤسسه آل البیت لاحیاء التراث.
25. راغب اصفهانی، ابو القاسم حسین بن محمّد. (1412ق). المفردات فی غریب القرآن، دار العلم الدار الشامیة، دمشق بیروت، چاپ اول.
26. ری شهری، محمد. (1375). میزان الحکمه، ج3، 7، قم: دار الحدیث.
27. شریف لاهیجی، محمدبن‌علی. (1373ش). تفسیر شریف لاهیجی، تهران: دفتر نشر داد.
28. صدوق قمی، محمد بن علی. (1362). الخصال، ج1، 2، قم، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ اول.
29. صدوق قمی، محمد بن علی. (1404). من لایحضره الفقیه، ج4، قم، جامعه مدرسین، چاپ دوم.
30. طباطبایی، محمد حسین. (1417ق). المیزان فی تفسیر القرآن، ج10، 12، قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ پنجم.
31. طبرسی، فضل بن حسن. (1372ش). مجمع البیان فی تفسیر القرآن. تهران: انتشارات فراهانی.
32. طبرسی، فضل بن حسن. (1385). مشکاة الانوار فی غرر الاخبار، نجف اشرف، ناشر حیدریه، چاپ دوم.
33. طوسی شیخ، محمد بن حسن. (1414ق)، الامالی، قم، دار الثقافة، چاپ اول.
34. عباس نژاد، محسن. (1384). قرآن روانشناسی و علوم تربیتی، مشهد، بنیاد پژوهشهای قرآنی حوزه و دانشگاه، چاپ اول.
35. علم الهدی، علی بن حسین. (1411ق). الذخیرة فی علم الکلام، قم، مؤسسة النشر الاسلامی.
36. فیض کاشانی، محمد بن شاه مرتضی. (1417ق). المحجة البیضاء، ج3، قم: مؤسسة النشر الاسلامی، چاپ چهارم.
37. فلسفي، محمد تقی. (1378). جوان از نظر عقل و احساسات، تهران، دفتر نشر فرهنگ.
38. قمی، محمّد بن علی بن بابویه (شیخ صدوق). (ق1417). الأمالی، قم: بعثت.
39. قمی، عباس. (1326). فواید الرضویة در احوال علماء مذهب جعفریه، تهران، مرکزی.
40. قمی، عباس. (1359). کلیات مفاتیح الجنان، قم، نشر اسوه، چاپ اول.
41. کلینی، محمّد یعقوب. (1388ش). اصول کافی، ج2، تهران: دار الکتاب الاسلامیه.
42. گنابادی، سلطان محمد. (1408ق). بیان السعادة، ج3، بیروت، مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، چاپ دوم.
43. گیلانی، ملا عبدالرزاق. (1343ش). ترجمه و شرح مصباح الشریعه، ج1، تصحیح سید جلال الدین محدث ارموی. تهران: دانشگاه تهران.
44. متّقی هندی، علی. (1389ق). کنز العمال فی سنن الاقوال و الافعال، ج3، 6، بیروت: التراث لاسلامی.
45. مجلسی، محمد بن باقر. (1403 ق). بحار الانوار، ج10، 13، 67، 68، 74 و 78، بیروت: مؤسسة الوفاء. چاپ سوم.
46. مفيد بغدادی عکبری، محمد بن محمد. (1413ق). الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، ج1، قم، کنگره شیخ مفید، چاپ اول.
47. ــــــــــ. (1371ش). الجمل، قم: مکتبه الاعلام الاسلامی. چاپ اول.
48. مکارم شیرازی، ناصر. (1374ش). تفسیر نمونه، ج11، تهران، دار الکتب الاسلامیة.
49. موسوی لاری، مجتبی. (1367). رسالت اخلاق در تکامل انسان، قم، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، چاپ چهارم.
50. نقیبی، ابو القاسم. (1387). اقوال العلماء، تهران، مدرسه عالی شهید مطهری، چاپ اول.
51. ورام نخعی حِلّی، ابوالحسین وَرّام بن ابی فِراس مسعود بن عیسی. (1410). تنبیه الخواطر، ج2، قم: مکتبه الفقیه. چاپ اول.
۱. قرآن کریم.
۲. شریف رضی، محمد بن حسن. (۱۴۱۰ق). نهج البلاغه، قم: مؤسسه نهج البلاغه.چاپ اول.
۳. امام سيد الساجدين، على بن الحسين. (1418ق). صحیفه سجادیه، قم: دفتر نشر الهادی.
۴. امام صادق، محمد بن باقر. (1980م). مصباح الشریعة، منسوب به امام صادق، بیروت، مؤسسة الاعلمی، چاپ اول.
۵. آمدی تمیمی، عبد الواحد. (1366). تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، قم، دفتر تبلیغات، چاپ اول.
۶. آمدی تمیمی، عبد الواحد بن محمد. (1410ق). غرر الحکم و درر الکلم، قم، دار الکتاب الاسلامی.
۷. ابن ابی الحدید، عبدالحمید. (1304). شرح نهج البلاغه، ج8، 17، قم: کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی.
۸. ابن شهرآشوب مازندرانی، سید الدین محمد بن علی. (1379). المناقب، ج4، قم، نشر علامه.
۹. ابن فهد حلی، احمد بن محمد. (1407ق). عدة الداعی و نجاح الساعی، بیروت، دار الکتاب الاسلامی، چاپ اول.
۱۰. ابن منظورمصری، ابوالفضل جمال الدین. (1414ق). لسان العرب، بیروت: دار الفکر للطباعة و النشر و التوزیع. چاپ سوم.
۱۱. بحراني، هاشم. (1411ق). حلیة الابرار، ج11، قم، مؤسسة المعارف الاسلامیة.
۱۲. پورطاهری، مهدی و سجاسی قیداری، حمد الله و صادقلو، طاهره. (1389). «سنجش و اولویت‌بندی پایداری اجتماعی در مناطق روستایی»، فصلنامه پژوهشهای روستایی، شماره 1.
۱۳. ترمذی مسلمی، محمد بن عیسی. (بی تا). سنن الترمذی، ج8، بیروت، دار التراث العربی.
۱۴. تنکابنی، محمد. (1364). قصص العلماء، تهران، اسلامیه، چاپ دوم.
۱۵. ثقفی، ابراهیم بن محمد. (1395). الغارات، تهران، انجمن آثار ملی، چاپ اول.
۱۶. حاکم نیشابوری، محمد بن عبد الله. (بی تا). المستدرک، ج4، بی جا، بی نا.
17. حرانی، حسن بن شعبه. (1404ق). تحف العقول، قم: انتشارات جامعۀ مدرّسین.
18. حر عاملی، محمد بن حسن. (1409ق). وسایل الشیعه، ج15، قم: مؤسسه آل البیت. چاپ اول.
19. حسینی، سیدابراهیم. (1382). اصل منع توسل به زور و موارد استثنایی آن در اسلام و حقوق بین الملل معاصر، بخش سوم، قم: نشر معارف، چاپ اول.
20. حلي علامه، حسن بن یوسف. (1407ق). کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، چاپ اول.
21. حویزی، عبد علی بن جمعه. (1415ق). تفسیر نور الثقلین، ج4، مصحح هاشم رسولی. قم: اسماعیلیان.
22. خوانساری، جمال الدین محمد. (1373). شرح غررالحکم و دررالحکم، ج1-7، تهران: انتشارات دانشگاه.
23. دشتی، محمد. (بی تا). فرهنگ سخنان امام‌حسین، قم: مؤسسه تحقیقاتی امیرالمومنین.
24. دیلمی، حسن بن محمد. (1366). اعلام الدین فی صفات المومنین، قم: مؤسسه آل البیت لاحیاء التراث.
25. راغب اصفهانی، ابو القاسم حسین بن محمّد. (1412ق). المفردات فی غریب القرآن، دار العلم الدار الشامیة، دمشق بیروت، چاپ اول.
26. ری شهری، محمد. (1375). میزان الحکمه، ج3، 7، قم: دار الحدیث.
27. شریف لاهیجی، محمدبن‌علی. (1373ش). تفسیر شریف لاهیجی، تهران: دفتر نشر داد.
28. صدوق قمی، محمد بن علی. (1362). الخصال، ج1، 2، قم، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ اول.
29. صدوق قمی، محمد بن علی. (1404). من لایحضره الفقیه، ج4، قم، جامعه مدرسین، چاپ دوم.
30. طباطبایی، محمد حسین. (1417ق). المیزان فی تفسیر القرآن، ج10، 12، قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ پنجم.
31. طبرسی، فضل بن حسن. (1372ش). مجمع البیان فی تفسیر القرآن. تهران: انتشارات فراهانی.
32. طبرسی، فضل بن حسن. (1385). مشکاة الانوار فی غرر الاخبار، نجف اشرف، ناشر حیدریه، چاپ دوم.
33. طوسی شیخ، محمد بن حسن. (1414ق)، الامالی، قم، دار الثقافة، چاپ اول.
34. عباس نژاد، محسن. (1384). قرآن روانشناسی و علوم تربیتی، مشهد، بنیاد پژوهشهای قرآنی حوزه و دانشگاه، چاپ اول.
35. علم الهدی، علی بن حسین. (1411ق). الذخیرة فی علم الکلام، قم، مؤسسة النشر الاسلامی.
36. فیض کاشانی، محمد بن شاه مرتضی. (1417ق). المحجة البیضاء، ج3، قم: مؤسسة النشر الاسلامی، چاپ چهارم.
37. فلسفي، محمد تقی. (1378). جوان از نظر عقل و احساسات، تهران، دفتر نشر فرهنگ.
38. قمی، محمّد بن علی بن بابویه (شیخ صدوق). (ق1417). الأمالی، قم: بعثت.
39. قمی، عباس. (1326). فواید الرضویة در احوال علماء مذهب جعفریه، تهران، مرکزی.
40. قمی، عباس. (1359). کلیات مفاتیح الجنان، قم، نشر اسوه، چاپ اول.
41. کلینی، محمّد یعقوب. (1388ش). اصول کافی، ج2، تهران: دار الکتاب الاسلامیه.
42. گنابادی، سلطان محمد. (1408ق). بیان السعادة، ج3، بیروت، مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، چاپ دوم.
43. گیلانی، ملا عبدالرزاق. (1343ش). ترجمه و شرح مصباح الشریعه، ج1، تصحیح سید جلال الدین محدث ارموی. تهران: دانشگاه تهران.
44. متّقی هندی، علی. (1389ق). کنز العمال فی سنن الاقوال و الافعال، ج3، 6، بیروت: التراث لاسلامی.
45. مجلسی، محمد بن باقر. (1403 ق). بحار الانوار، ج10، 13، 67، 68، 74 و 78، بیروت: مؤسسة الوفاء. چاپ سوم.
46. مفيد بغدادی عکبری، محمد بن محمد. (1413ق). الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، ج1، قم، کنگره شیخ مفید، چاپ اول.
47. ــــــــــ. (1371ش). الجمل، قم: مکتبه الاعلام الاسلامی. چاپ اول.
48. مکارم شیرازی، ناصر. (1374ش). تفسیر نمونه، ج11، تهران، دار الکتب الاسلامیة.
49. موسوی لاری، مجتبی. (1367). رسالت اخلاق در تکامل انسان، قم، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، چاپ چهارم.
50. نقیبی، ابو القاسم. (1387). اقوال العلماء، تهران، مدرسه عالی شهید مطهری، چاپ اول.
51. ورام نخعی حِلّی، ابوالحسین وَرّام بن ابی فِراس مسعود بن عیسی. (1410). تنبیه الخواطر، ج2، قم: مکتبه الفقیه. چاپ اول.