سویه‌های فایده‌گرایانه‌ی عرفی در اصول فقه سنی
محورهای موضوعی : اخلاق و تربیت اسلامی
کلید واژه: قیاس, استصلاح, استحسان, مصلحت, اصحاب رای و حدیث, فایده‌گرایی, قاعده ذرایع, عرفی شدن ,
چکیده مقاله :
نظریه‌ی حقوقی اهل سنت از نزاع اصحاب رای و اصحاب حدیث تا به امروز مسیری طولانی را پیموده است؛ اصحاب رای متهم بودند که نظام عقل‌گرایانه‌ای را در استنباط حکم شرعی حاکم ساخته‌اند و به دنبال تخریج مناطات احکام در فرآیند قیاس هستند. این پژوهش ضمن تایید این ادعا، رویکرد اصحاب حدیث را که پس از آن در قالب فقه مالکی و فقه حنفی ساماندهی شدند نیز بر اساس مدلی فایده‌گرایانه می‌داند که در مقام استنباط حکم شرعی به مصالح احکام توجه دارند و آن را قابل کشف می‌دانند. این پژوهش در جستجوی سویه‌های فایده‌گرایانه‌ی عرفی در اصول فقه سنی است و نشان می‌دهد که چگونه فایده‌گرایی با اشکال متفاوت، سراسر منظومه‌ی معرفت دینی سنیان را تحت تاثیر قرار می‌دهد و نظام استنباط در همه‌ی مذاهب سنی با عنصر مصلحت به مثابه‌ی اصلی فایده‌گرایانه پیوندی وثیق دارد.
Juridical theory of Sunni regarding the conflict of Ahl-al-Hadith and Ahl-al-Rai has passed a long way so far. Ahl-al-Rai is indicted that they have used principle of rational in deducting juridical decrees and is trying to elicit criteria of decrees by analogy. This research not only approves this claim, but also looks at Ahl-al-Hadith approach, which later was organized in a frame of Hanafite and Malekith, based on a model of benefit. And pay attentions to the interest of commands in deduction of juridical decree and says it is discoverable. This research seeks conventional equality benefits in Sunni’s principles of jurisprudence and demonstrates that how different benefit-seeking, has influenced religious wisdom of Sunnis. The principle of deduction in all sects of Sunnis with factor of interest has rich link with real position of benefit-seeking.
"قرآن کریم
ابابکر الحسن خلیفه، (1418ق. 1997م) الاجتهاد بالرای فی مدرسه الحجاز الفقهیه، قاهره، مکتبه الزهراء.
ابن الأثير مجد الدين محمد بن محمد (1399هـ. 1979م)، النهاية في غريب الحديث والأثر، تحقيق: طاهر أحمد الزاوى و محمود محمد الطناحي، بیروت، المكتبة العلميه.
ابن حزم أبو محمد علي بن أحمد (بی¬تا)، الإحكام في أصول الأحكام، المحقق: الشيخ أحمد محمد شاكر ، بيروت، دار الآفاق الجديده، بی تا
ابن رشد ابوالولید محمد بن احمد (1425ق، 2004م)، بدایه المجتهد ، قاهره، دارالحدیث.
ابن عبد السلام الشافعی عز الدین، (1420 ق. 1999م) قواعد الاحکام فی مصالح الانام، بیروت، دارالکتب العلمیه.
ابن قیم جوزی محمد ابن ابی بکر، (1411هـ، 1991م) اعلام الموقعین عن رب العالمین، بیروت ، دار الكتب العلميه.
ابوزهره محمد، (2008م) ابن حنبل: حیاته و عصره، آراؤه و فقهه، القاهره، دارالفکر العربی.
الإسنوي الشافعيّ، عبد الرحيم بن الحسن أبو محمد (1420هـ، 1999م)، نهاية السول فی شرح منهاج الوصول، بيروت، دار الكتب العلميه.
الایوبی ایمن جبرییل، (2011) مقاصد الشریعه فی تخصیص النص بالمصلحه و تطبیقاتها فی الفقه الاسلامی، عمان ( اردن)، دارالنفائس.
الآمدی سید الدین علی بن ابی علی (بی¬تا)، الإحكام في أصول الأحكام، المحقق: عبد الرزاق عفيفي، بیروت، المكتب الإسلامي
البرهاني محمد هشام، (1406هـ-1986م)سد الذرائع في الشريعة الإسلامية ،.مطبعة الريحاني.پاکتچی احمد،(1370)«اصحاب رای». دائره المعارف بزرگ اسلامی، مرکز دائره المعارف بزرگ اسلامی، تهران.
الجکنی الشنقیطی محمد الامین، (بی¬تا)المصالح المرسله ، المدینه المنوره، الجامعه الاسلامیه، جناتی محمد ابراهیم، (1372) ادوار اجتهاد از دیدگاه مذاهب اسلامی، تهران، انتشارات موسسه کیهان.
جناتی محمد ابراهیم، (1388) مصادر اجتهاد از منظر فقیهان، تهران، موسسه انتشارات امیرکبیر.
الحجوی الثعالبی محمد بن الحسن، (1416 ق. 1995 م) الفکر السامی فی تاریخ الفقه الاسلامی، بیروت، دارالکتب العلمیه.
حسان حسین حامد، (1981) نظریه المصلحه فی الفقه الاسلامی، ص ی، قاهره، مکتبه متنبی.
حکیم محمد تقی، (1979) الاصول العامه للفقه المقارن ، قم، موسسه آل البیت للطباعه و النشر.
حلاق وائل، (2007) تاریخ النظریات الفقهیه فی الاسلام، مقدمه فی اصول الفقه السنی، ترجمه: احمد موصللی، مراجعه فهد بن عبدالرحمن الحمودی، بیروت، دارالمدار الاسلامی.
حنفی حسن، (2005م) من النص الی الواقع محاوله لاعاده بناء علم اصول الفقه، بیروت، دارالمدار الاسلامی.
ریسونی احمد، (1412 هـ - 1992م) نظرية المقاصد عند الإمام الشاطبي ، بیروت، الدار العالمية للكتاب الإسلامي.
ریسونی احمد، (1376) اهداف دین از دیدگاه شاطبی، ترجمه: سید حسن اسلامی و سید علی ابهری، قم، مركز مطالعات و تحقيقات اسلامى دفتر تبلیغات اسلامی.
زحیلی وهبه، (1388) نظریه‌ی ضرورت در فقه اسلامی، ترجمه حسین صابری، قم ، موسسه‌ی بوستان کتاب.
الزرکشی ابوعبدالله،(1414 ق. 1994 م) البحر المحیط فی اصول الفقه، دارالکتبی.
الزلمی مصطفی ابراهیم،(1375) خاستگاه‌های اختلاف در فقه مذاهب، ترحمه‌ی حسین صابری، مشهد، بنیاد پژوهش‌های اسلامی.
السرخسی محمد بن احمد (بی¬تا)، اصول السرخسی، بیروت، دارالمعرفه.
السیوطی جلال الدین عبدالرحمن،(1990) الاشباه و النظائر فی قواعد و فروع فقه الشافعیه، بیروت، دارالکتب العلمیه.
الشاطبی ابو اسحق ابراهیم بن موسی،(1417 ق. 1997 م) الموافقات فی اصول الشریعه، دار بن عفان.
الشاطبی ابواسحق ابراهیم بن موسی، (1412 ق. 1992 م) الاعتصام، دار ابن عفان.
الشافعی، ابوعبدالله محمد بن ادریس،(1358 ق. 1940 م) الرساله، ص507، مصر، مکتبه الحلبی.
شرف الدین سید عبدالحسین، (1427ق. 2006 م) النص و الاجتهاد، بیروت، دارالمورخ العربی.
شلبی محمد مصطفی، (1981) تعلیل الاحکام عرض و تحلیل لطریقه التعلیل و تطواتها فی عصور الاجتهاد و التقلید ، بیروت، دارالنهضه العربیه.
الشوکانی محمد بن علی،(1419ق. 1999 م) ارشاد الفحول الی تحقیق الحق من علم الاصول، دمشق، دارالکتاب العربی.
الغزالی محمد،(1413 ق، 1993 م) المستصفی، تحقیق محمد عبدالسلام عبدالشافی، دارالکتب العلمیه.
القرافی احمد بن ادریس (بی¬تا)، الفروق[ أنوار البروق في أنواء الفروق]، بی‌جا، عالم الكتب، بی‌تا
کوکسال اسماعیل، (1431) تغیر الاحکام فی الشریعه الاسلامیه، بیروت، موسسه الرساله.
مطهری مرتضی، (1361) عدل الهی، تهران، انتشارات صدرا.
Encyclopedia of Philosophy, second edition, , U S A, Thomson Gale 2006
Shorter Encyclopedia of Islam, Leiden, ed. H.A.R Gibb and J.H Kramers, The Netherlands 1991
http://plato.stanford.edu/entries/religion-morality/
"