جایگاه حکمت عملی با تاکید بر اخلاق درفلسفه‌ی ابن سینا
محورهای موضوعی : اخلاق و تربیت اسلامی
محمد رضا اسدی
1
(دانشگاه علامه طباطبایی تهران)
غلامرضا بدرخانی
2
(دانشگاه علامه طباطبایی، تهران)
کلید واژه: ابن سینا, حکمت عملی, عقل نظری, عقل عملی, اخلاق,
چکیده مقاله :
ابن سینا ، به تبع حکمای قبل از خود، حکمت را به نظری و عملی تقسیم کرده و حکمت عملی را جزو فلسفه دانسته و غایت آن را کمال انسان و سعادت دنیا و آخرت بر شمرده است. همچنین در تبیین عقل نظری و عملی، عقل نظری را مدرک کلیات؛چه کلیات مربوط به هست ها و چه بایدها، و عقل عملی را خادم عقل نظری و مدرک جزییات مربوط به اعمال و محرک، می داند. بنابراین حکمت عملی هم که علم به حقایق کلیه‌ی مربوط به اعمال انسانی است، برگرفته از عقل نظری است که مبادی آن بدیهیات و ذائعات و تجربیات موثق بوده و در نتیجه قابل صدق و کذب هستند. ابن سینا در چند رساله‌ی مختصر به حکمت عملی پرداخته است که در مقایسه با آثار وی در زمینه حکمت نظری، قابل توجه نیست. ولی در عین حال با توجه به همین مباحث مختصر در کنار مبادی ای که وی برای حکمت عملی بیان کرد، می توان گفت که حکمت سینوی، این قابلیت را دارد که در حکمت عملی، مخصوصا اخلاق هم حرفی برای گفتن داشته باشد.
Following philosophers preceding him, Avicenna divided wisdom into theoretical and practical categories and recognized the latter as being a sibling of philosophy. He considered its end to be man's perfection and happiness both in the world and in the hereafter. In explaining theoretical and practical ration, Avicenna considered theoretical ration to be the means of perceiving generalities – no matter generalities which exist or those supposed to have to exist – and practical ration to be at the service of the former and the means of perceiving details pertaining to acts and motives. Therefore, practical wisdom – defined as the knowledge of general truths relating to man's deeds – is derived from theoretical ration, the sources of which are axioms, rumors and reliable experiences and can therefore be verified or denied. Avicenna has addressed practical wisdom in some brief treatises which are not considerable in comparison to his works on theoretical wisdom. However, given these brief discussions beside the sources he explained for practical wisdom, it is fair to say that Avicennan wisdom has something to say in practical wisdom, especially on ethics.
ابن اصیبعه، احمد بن قاسم، عیون الانباء فی معرفه الاطباء، الهیئه المصریه العامه، قاهره، چاپ اول، 2001م.
ابن سینا، تسع رسائل فی الحکمه و الطبیعیات، قاهره،دارالعرب. چاپ دوم، 1326ش.
ابن سینا، المبدا و المعاد، تهران، موسسه مطالعات اسلامی، چاپ اول، 1363ش.
ابن سینا، المباحثات، قم، بیدار، چاپ اول، 1371ش.
ابن سینا، الاشارات و التنبيهات، نشر البلاغة، قم،چاپ اول، 1375ش.
ابن سینا، النجاة من الغرق فى بحر الضلالات،دانشگاه تهران، تهران، چاپ دوم، 1379ش.
ابن سینا، دانشنامه علائی(الاهیات)،دانشگاه بوعلی سینا، همدان، چاپ دوم، 1383ش.
ابن سینا، الشفاء(النفس)،بوستان کتاب، قم، چاپ دوم، 1385ش.
ابن سینا، الشفا،(الالهیات)، مکتبه ایه الله مرعشی، قم، چاپ دوم، 1404ق.
ابن سینا، الشفاء(الطبیعیات)، مکتبه ایه الله مرعشی، قم، چاپ اول، 1404ق.
ابن سینا،الشفاء(المنطق)،مکتبه ایه الله مرعشی، قم، چاپ اول، 1404ق.
ابن سینا، منطق المشرقیین، مکتبه ایه الله مرعشی، قم، چاپ دوم، 1405ق.
ابن سینا، عیون الحکمه، دارالقلم، بیروت، چاپ دوم، 1980م.
ابن سینا، کتاب السیاسه، دارالعرب، قاهره، مصر، چاپ سوم، 1985م.
ارسطو،متافیزیک، مترجم:شرف الدین خراسانی، نشر گفتار، تهران، چاپ دوم، 1366ش.
ارسطو، اخلاق نیکوماخوس، مترجم:محمد حسن لطفی، طرح نو،تهران، چاپ اول، 1389ش.
خوارزمی، محمد بن احمد، مفاتیح العلوم، بیروت، دارالمناهل، چاپ اول، 1428ق.
دوانی جلال الدین، اخلاق جلالی، لکنهو، چاپ اول، 1308ق.
طوسی نصیر الدین، شرح الاشارات و التنبیهات،نشر البلاغه، قم، چاپ اول، 1375 ش.
طوسی، نصیرالدین، اخلاق ناصری، تهران، اسلامیه، چاپ اول، 1370ش.
عامری، ابوالحسن محمد، الاعلام بمناقب الاسلام، ریاض، دارالاصاله، چاپ اول، 1408ق.
غزالی محمد بن محمد،مجموعه رسائل الامام غزالی (رساله اللدنیه)، دارالفکر، لبنان، چاپ اول، 1416ق.
فارابی، ابونصر، الاعمال الفلسفیه(تحصیل السعاده)، بیروت، دارالمناهل، چاپ اول، 1413ق.
فارابی، ابونصر، احصاء العلوم، بیروت، مکتبه الهلال، چاپ اول، 1996م.
فخر رازی، محمد بن عمر،شرح عيون الحكمة،موسسة الصادق (ع)، تهران، چاپ اول، 1373ش.
کندی، یعقوب ابن اسحاق،رسائل الکندی الفلسفیه، مصر ، قاهره. چاپ اول، 1950م.
ملاصدرا، الحاشیه علی الشفاء، قم، بیدار، چاپ اول، 1371ش.