شأن اخلاقی حیوانات از دیدگاه اندیشمندان غرب، مسلمان و قرآن کریم با تأکید بر تفسیر المیزان
محورهای موضوعی : اخلاق و تربیت اسلامی
1 - دانشگاه معارف اسلامی
کلید واژه: شأن اخلاقي, ویژگی‌های شأن اخلاقی, شأن اخلاقی حیوانات, شأن اخلاقی در قرآن.,
چکیده مقاله :
شأن اخلاقی حیوانات، موضوعی است که در غرب از قبل مورد توجه بوده است، اما در میان اندیشمندان مسلمان زمینه‌ای برای طرح آن وجود نداشته است. در خصوص شأن اخلاقی حیوانات میان اندیشمندان غیر مسلمان، از دیدگاه انسان محور ـ دیدگاه افراطی ـ که برای هیچ موجودی غیر از انسان شأن اخلاقی قائل نیست تا دیدگاه بوم محور ـ دیدگاه تفریطی ـ که برای تمام عالم هستی شأن و احترام قائل است به چشم می خورد که تمام آنها قابل نقد هستند. اندیشمندان مسلمان اولاً با وسعت و عمق در این بحث ورود نداشته‌اند، ثانیاً با توجه به مبانی اعتقادی یکسانِ مبتنی بر آیات و روایات شان، اگر به بحث ورود پیدا کنند به دیدگاهی یکسان و یا حداقل مشابه؛ یعنی وجود شأن اخلاقی برای حیوانات خواهند رسید. این مقاله که از نوع کتابخانه ای است تلاش کرده با روشی وحیانی نقلی و نیز تحلیلی توصیفی شأن اخلاقی حیوانات را از دیدگاه اندیشمندان غربی و مسلمان و آنگاه از دیدگاه قرآن بررسی نماید. از دیدگاه قرآن، وجود ویژگی های شأن اخلاقی ـ شعورمندی، هدفمندی و اختیار ـ در حیوان که لازمة شأن اخلاقی مستقل است، امری ممکن به نظر می رسد و در نتیجه شأن اخلاقی حیوانات امری باورپذیر می نمایاند.
he moral status of animals is an issue that has long been taken into account in the West, but there have been no grounds for its consideration among Islamic thinkers. The perspectives among non-Islamic thinkers on the moral status of animals range from the human-centric—excessiveness—perspective, which regards no creature other than man as holding moral status, to the egocentric—deficiency—perspective, which regards the entire universe as holding status and respect, and are all subject to criticism. As for Islamic thinkers, firstly, they have not addressed the issue in depth; secondly, they will reach the same perspective or at least similar ones, i.e. presence of moral status for animals, if they address the issue given the same basic beliefs that they hold based on their verses and narratives. This paper, which is of the library type, has sought to investigate the moral status of animals from the perspectives of Western and Islamic thinkers and then from that of the Quran with both revealed theological and analytical-descriptive methods. From the Quran’s perspective, presence of moral status features—rationality, purposefulness, and free will—in animals, which are the requirements of independent moral status, seems possible, and, consequently, moral status of animals appears to be believable..
فتحعلی، محمود، 1390،«نظریه اخلاق زیست محیطی اسلام با تأکید بر آرای استاد مصباح یزدی»، سال دوم، شماره سوم.
پاکپور، علی، 1391، شأن اخلاقی و قلمرو آن، مدرسی معارف اسلامی ـ گرایش اخلاق اسلامی، دکتری، مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
مصباح یزدی، محمدتقی، 1388، اخلاق در قرآن، ج اول، مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی(ره)، دوم.
پویمان، لویی، 1384، اخلاق زیست محیطی، محسن ثلاثی و دیگران، تهران، توسعه، اول.
پیترسینگر، بهار و تابستان 1386، «اخلاق محیط زیسیت»، علیرضا آل‌بویه، نقد و نظر ، شماره 46-45(141 تا 169(
جمعي از نويسندگان، 1389، جستارهايي در اخلاق کاربردي، قم، انتشارات دانشگاه قم، اول.
کانت، ایمانوئل،1369، بنیاد مابعدالطبیعة اخلاق، حمید عنایت و علی قیصری، خوارزمی، اول.
سيدامامي، کاووس، 1389، اخلاق و محيط زيست (رهيافتي اسلامي)، تهران، انتشارات دانشگاه امام صادق(ع)، اول.
الغزالی الطوسی، أبوحامد محمد ، 1386، احياء علوم¬الدين، مویدالدین محمد خوارزمی؛ تهران، نشر علمی و فرهنگی، تهران.
جلال-الدین محمد مولوی، مثنوی معنوی، نرم¬افزار مثنوی مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
محی¬الدین ابن¬عربی، محمدبن، بی¬تا، الفتوحات المكيه، بيروت، دار الصادر.
قیصری رومی، محمد داوود، 1375، شرح فصوص الحكم، شركت انتشارات علمى و فرهنگى، اول.
محمدتقی جعفری، 1379، جبر و اختیار، تهران، مؤسسه تدوین نشر و آثار علامه جعفری، اول.
حسن¬زاده آملی، حسن، 1387، ممد الهمم در شرح فصوص الحكم، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى، تهران، اول.
حسنیی طباطبایی، سيدمحمدحسين،1417ق، الميزان فى تفسير القران، قم، دفتر انتشارات اسلامى.
مصباح یزدی، محمدتقی، 1370، آموزش فلسفه، سازمان تبلیغات اسلامی، تهران، چهارم.
رکن¬الدینی، سیدحسین، 1392، شأن اخلاقی محیط-زیست و چالش¬های آن با تأکید بر اندیشه اسلامی، مدرسی معارف اسلامی، گرایش اخلاق اسلامی، دکتری، دانشگاه معارف اسلامی.
Mary, Anne, Warrn, Moral Status, A Companion to Applid Ethics, ed, R, G, frey, 2003.