تحلیل فقهی – اخلاقی "حق بر محیط زیست سالم " به عنوان یک حق انسانی
محورهای موضوعی : اخلاق زیست محیطی
1 - دانشگاه پیام نور تهران
کلید واژه: حق بر محیط زیست سالم, حق انسانی, فقه, اخلاق,
چکیده مقاله :
حق بر محیط زیست سالم، از حقوق بنیادین بشر و مسئله‌ای حیاتی در دنیای کنونی است که حساسیت و توجه به آن، از رشد ارزشمندی برخوردار است. پیشرفت علم و فناوری، راه تسلط و بهره‌کشی روز‌افزون از طبیعت را هموار کرده است. تا آنجا که حفاظت از آن و پیشگیری از آلودگی آن، یکی از مسائل مهم اواخر قرن بیستم به شمار می‌آید. در این مقاله علمی – پژوهشی که از نوع توصیفی – تحلیلی می‌باشد با رویکرد فقهی – اخلاقی حق بر محیط زیست سالم به عنوان یک حق انسانی مورد کنکاش قرار گرفته است. پرسش اصلی مقاله این است که در فقه و مبانی اخلاقی چه تدابیری برای تحقق "حق بر محیط زیست سالم بعنوان یک حق بشری" اندیشه شده است؟ بر اساس یافته‌های پژوهش، از دیدگاه اسلام، حفظ طبیعت و عدم تخریب آن یک وظیفه الهی، قلمداد شده، عدم توجه به آن از نظر اخلاقی مذموم و آسیب به آن موجب خسارت است.
The right to a healthy environment is one of the fundamental human rights and vital issues in today's world, and sensitivity and attention to it are growing exponentially. Advances in science and technology have paved the way for the increasing domination and exploitation of nature. To the extent that its protection and prevention of pollution is one of the most important issues of the late twentieth century. In this scientific-research article which is of descriptive-analytical type with the jurisprudential-moral approach, the right to a healthy environment as a human right has been explored. The main question of the article is what measures have been devised in jurisprudence and moral principles to realize the "right to a healthy environment as a human right"? According to the research findings, from the Islamic point of view, preserving nature and not destroying it is considered a divine duty, not paying attention to it is morally reprehensible and harming it causes damage.
قرآن کریم
نهج البلاغه
ابن بابويه (شیخ صدوق)، ۱۳۸۵، من لا يحضره الفقيه، مترجم محمد جواد غفاري، تهران، دارالكتب الاسلاميه.
ادهمی، عبدالرضا و اکبرزاده، الهام، 1390، بررسی عوامل فرهنگی مؤثر بر حفظ محیط ¬زیست شهر تهران، مطالعه موردی: مناطق 18و 5 تهران، مجله تخصصی جامعه¬ شناسی، سال اول، شماره اول.
اژدری، افسون، 1382، توسعه¬ فرهنگی و محیط ¬زیست، فصلنامه¬ علمی سازمان حفاظت محیط ¬زیست، شماره 39.
امامی قشلاق، محسن و همکاران، ۱۳۹۷، حق بر محیط زیست سالم در پرتو اصول فقهی و اخلاقی، پژوهش¬های اخلاقی، سال هشتم، شماره 3.
امین زاده، بهناز، ۱۳۸۱، جهان بيني ديني و محيط زيست درآمدي بر نگرش اسلام به طبيعت، محیط شناسی، دوره ۲۸، شماره سی¬ام.
بابایی، رامین، ۱۳۹۴، بررسی مبانی فقهی و حقوقی حق بر محیط زیست، پایان نامه کارشناسی ارشد دانشگاه ارومیه، دانشکده ادبیات و علوم انسانی.
بروجردی، سید حسین، ۱۳۸۶، جامع احادیث الشیعه، تهران، انتشارات فرهنگ سبز، جلد ۲۳۹.
بن عبدالسلام، عزالدين، قواعد الأحكام في مصالح الأنام، بيروت، دار المعارف، بيتا.
جوادی آملی، عبدالله، ۱۳۸۷، اسلام و محیط زیست، مجله اسرا، شماره دوم.
ربانی، محمد، ۱۳۷۸، بهرهگیری شایسته از محیط زیست با الهام از تعالیم اسلام، مجموعه مقالات همایش اسلام و محیط زیست، سازمان حفاظت محیط زیست، تهران.
رحمت الهی، حسین، و شیرزاد، امید، ۱۳۹۳، حق بر محیط زیست سالم در رویه قضایی دیوان عدالت اداری، دو فصلنامه مطالعات حقوق بشر اسلامی، سال سوم ، شماره 6 .
رمضانی قوام آبادی، محمد حسین، ۱۳۸۸، مشارکت و نقش زنان در حقوق بین الملل محیط -زیست، مجله مطالعات اجتماعی روانشناختی زنان، سال نهم شماره 21 .
رمضانی قوام آبادی، محمد حسین؛ شفیق فرد، حسن، ۱۳۹۵، توسعه پایدار و حق بر محیط زیست سالم؛ چشم انداز نسل‌های آینده. فصلنامه علمی - پژوهشی سیاست جهانی، دوره پنجم، شماره اول.
رمضانی قوام آبادی، محمد حسین، سیمایی صراف، حسین، ۱۳۹۳، از مالکیت تا حاکمیت: مطالعه تطبیقی محیط زیست در حقوق و فقه اسلامی، دانش حقوق مدنی، سال سوم، شماره 1.
سلیمانی، ایران؛ راعی، مسعود، واعظی، سید حسین، 1395، مبانی حق بر محیط زیست در فقه امامیه، فصلنامه اخلاق زیستی، سال ششم، شماره نوزدهم.
سلیمانی، ایران و همکاران، 1394، بررسی فقهی حق بر محیط زیست با تاکید بر منفعت جمعی و مسئولیت همگانی، مجله علوم اجتماعی شوشتر، سال نهم، شماره 2 .
سيد فاطمي، سيد قاري، ۱۳۸۸، حقوق بشر در جهان معاصر، دفتر يکم، تهران، شهر دانش.
شفیق فرد، حسن و همکاران، ۱۳۹۴، توسعه پایدار و حق بر محیط زیست سالم، چشم¬انداز ¬نسل‌های آینده، فصلنامه علمی - پژوهشی سیاست جهانی، دورة پنجم، شمارة اول.
عابدی سروستانی، احمد، 1386، ماهيت و ديدگاه هاي اخلاق زيست محيطي با تاکيد بر ديدگاه اسلامي، مجله اخلاق در علم و فناوری، دوره 2، شماره 2 .
عباسی، بیژن، 1390، حقوق بشر و آزادی‌های بنیادین، تهران: نشر دادگستر، چاپ اول.
فتحی وارجگاه، کوروش، فرمیهنی فراهانی، محسن، ۱۳۸۲، دانش زیست محیطی زنان برای توسعه پایدار، انتشارات شهید بهشتی، چاپ اول.
فغفور مغربی، حمید، ۱۳۹۰، مباني معرفت شناسانه اسلامي در محيط زيست، اخلاق زیستی، سال اول، شماره دو.
فهیمی، عزیزالله، مشهدی، علی، ۱۳۹۴، نسبت دین و حقوق محیط زیست؛ رویکرد اسلامی، مطالعات حقوق بشر اسلامی، شماره هشت.
قاسمی، ناصر، 1384، حقوق کیفری محیط زیست، انتشارات جمال الحق، چاپ دوم.
القرضاوي، يوسف، رعايه البيئه في شريعه الإسلام، قاهره، دار الشروق، 2006م.
کلانتری، عزیزالله، ۱۳۹۱، قواعد فقه، انتشارات میزان. جلد دوم.
کلینی، محمدبن یعقوب. اصول کافی، ۱۳۷۴، دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامی، جلد ۵.
کیانی سلمی، صدیقه و همکاران، ۱۳۹۶، شناسایی عوامل اجتماعی - فرهنگی مؤثر بر حفظ محیط ¬زیست؛ مطالعه موردی: شهروندان کاشان؛ فصلنامه آموزش و محیط زیست و توسعه پایدار ، سال ششم، شماره 2.
گروه صلح کرسی حقوق بشر، 1389، صلح و دموکراسی یونسکو، دانشگاه تهران، حقوق زیست محیطی بشر، نشر دادگستر، چاپ اول.
گروه صلح، کرسی حقوق بشر، ۱۳۹۱، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، نشر دادگستر چاپ دوم.
لواسانی، احمد، 1375، کنفرانس بین ¬المللی محیط زیست در ریو، تهران، دفتر مطالعات سیاسی و بین ¬المللی.
مرادی نوده، سیرالله، ۱۳۸۷، بهره مندی از محیط زیست سالم - حق بنیادین بشر؛ با تکیه بر حقوق ایران و هند، دانشکده علوم انسانی شهرکرد، سال سوم، شماره دهم.
مشهدی، علی و همکاران، ۱۳۹۱، تأملی بر مبانی فلسفی حق بر محیط زیست سالم، پژوهش‌نامه حقوق اسلامی سال سیزدهم، پاییز و زمستان، شماره دوم.
مولایی، یوسف، ۱۳۸۶، نسل سوم حقوق بشر و حق بر محیط زیست سالم، فصلنامه حقوق دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، شماره دو.
میرزاده، نادر، سپهری فر، سیما، ۱۳۹۲، تعامل حق بر محیط زیست سالم و حق بر بهداشت، فصلنامه مطالعات حقوق بشر اسلامی، سال دوم، شماره 4 .
نصر، سيد حسين. 1386، دين و نظام طبيعت، ترجمه دكتر فغفوري، تهران، نشر حكمت.
نوری، حسين بن محمد تقی، مستدرک الوسائل، قم، موسسه آل البيت عليهم السلام، جلد 13.
وکیل، امیر ساعد، عسگری، پوریا، 1383، نسل سوم حقوق بشر حقوق همبستگی، تهران، انتشارات مجد، چاپ اول.
ولایی، عیسی، 1384، الگوهای رفتار با طبیعت (محیط¬زیست) از دیدگاه قرآن و سنت، رساله دکتری، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات، تهران.
یحیی پور، محمد مهدی، ۱۳۹۵، بررسی آسیب‌ها و چالش‌های زیست محیطی از منظر آیات و روایات و حقوق موضوعه، فصلنامه جغرافیا، دوره هفتم، شماره 1 .
Havvey, T. (1995( ‘An Education 21 Program: Orienting Environmental Education towards Sustainable Development and Capacity Building for Rio’– the Environmentalist, Volume 15, Issue 3, pp 202–210.
Kapoor, S.,K., International Law, 12th ed., India, centerl Law Agency, 1998.
affensperger, C.2008. models for protecting the Environment for future Generations, the international Human Rights clinic at Harvard law school
Stone, D. (2006) ‘Sustainable Development: Convergence of Public Health and Natural Environment Agendas, Natiaaa lly nn lllll ll ’, Public Health, 120: 1110-1113.
Treaty Nations Conference on the Environment in stockholn, in 1972. Declaration on the Right to development Doc. A/RES/141/128,4 December 1986 Fawcett ; J. E.S. ; The Law of Ntions; London; the Penguin Press; .1968.