صفات اخلاقی تأثیرگذار بر اجتهاد
محورهای موضوعی : اخلاق و تربیت اسلامیسعید ضیائی‌فر 1 , مرتضی فیروزی 2
1 - پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی
2 - دانشگاه تهران
کلید واژه: اجتهاد, معرفت فقهی, اخلاق, تأثیر گذاری, صفات اخلاقی, ,
چکیده مقاله :
هدف اجتهاد تحصیل معرفت صحیح نسبت به احکام فقهی است و عوامل متعددی بر شناخت صحیح تأثیر گذار ند. یکی از آنها صفات اخلاقی مجتهد است که به فضایل و رذایل اخلاقی تقسیم می شوند. فضایل اخلاقی نقش مهمی در شناخت صحیح مسائل علمی دارند همان طور که رذایل اخلاقی مانع مهمی در فهم صحیح اند به همین جهت شناخت صفات تاثیر گذار بر اجتهاد (اعم از فضائل و رذائل ) ضروری است. از آنجا که مجتهد باید تلاش کند تا به معرفت صحیح دست یابد؛ بنابر این، وی هم باید به فضایل اخلاقی تاثیر گذار بر معرفت آراسته و هم از رذائل اخلاقی تأثیر گذار بر معرفت پیراسته باشد. اصل تاثیر صفات اخلاقی براجتهاد پیش فرض ماست. در نوشته حاضر بر آنیم تا به روش عقلی و یا نقلی بررسی کنیم که کدام صفات اخلاقی بر اجتهادتاثیر گذار است. مهم ترین صفات اخلاقی تاثیر گذار بر اجتهاد عبارتند از: عدالت اخلاقی، حسن ظن، تواضع علمی، خودپسندی در رأی، تعصب، دنیاگرایی ،شتاب زدگی و خصومت.
Ijtihad’s goal is acquisition of true knowledge of juristic judgements and the knowledge is affected by various elements. Moral attributes of the religious jurist, divided into virtues and evils, is one of the elements. virtues affect true knowledge and comprehension of Islamic jurisprudence significantly, as evils prevent it, therefore, recognition of the effective attributes in Ijtihad (both virtues and evils) is necessary. Religious jurist must try to acquire the true knowledge, consequently, he should arrange moral virtues that affect the knowledge and be free from moral evils, too`. Effect of moral attributes in Ijtihad ,as a principle, is the preconception. In this article by both rational or traditional methods, researchers investigate which attributes affect Ijtihad. Moral justice, fair thought, humility, egoism, mundane, hastiness and hostility are the most important moral attributes that affect Ijtihad.
1. قرآن کریم.
2. نهج البلاغه( تصحیح صبحی صالح)
3. آمدی، عبد الواحد، 1410، غررالحکم و دررالکلم، قم، دفتر تبلیغات اسلامی.
4. ابن اثیر، مبارک بن محمد، 1367، النهاية في غريب الحديث و الأثر - قم، موسسه مطبوعاتی اسماعیلیان، چاپ: چهارم.
5. ابن ادریس حلی، محمد، 1410، السرائر، قم، موسسه نشر اسلامی، چاپ دوم.
6. ابن مسکویه رازی، احمد،1966، تهذیب الاخلاق و تطهیر الاعراق، بیروت الجامعه الامریکیه.
7. اردبیلی، احمد،1403ق، مجمع الفائدة و البرهان فی شرح إرشاد الأذهان، قم، دفتر انتشارات اسلامی.
8. استرآبادى، محمد امين، 1426ق، الفوائد المدنية، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسين حوزه علميه، چاپ دوم.
9. اصفهانى، سيد ابو الحسن، 1422، وسيلة النجاة، قم: مؤسسه تنظيم و نشر آثار امام خمينى قدس سره، چاپ اول.
10. انصاری، شیخ مرتضی، 1374، کتاب المکاسب، چاپ سوم، قم: دهاقانی.
11. ايروانى، على، 1406، حاشية المكاسب، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى، چاپ اول اول.
12. بحرانى، يوسف، 1423، الدرر النجفية من الملتقطات اليوسفية، بیروت، دار المصطفى لإحياء التراث، بيروت، چاپ اول.
13. تهرانی، مجتبی، 1392، اخلاق الهی، جلد14، تدوین و تحریر: محمد رضا بهاری، تهران، پژوهشگاه فرهنگ واندیشه اسلامی، چاپ اول.
14. تهرانی، مجتبی،1391، اخلاق الهی، جلد13، تدوین و تحریر: محمد ضا جباران، تهران، پژوهشگاه فرهنگ واندیشه اسلامی، چاپ اول.
15. جزایری، محمدجعفر، 1415، منتهی الدرایة فی توضیح الکفایة، قم، موسسه دارالکتاب.
16. جوهری، اسماعیل، 1404ق، تاج اللغة و الصحاح العربیه، بیروت: انتشارات دارالعلم للملایین.
17. حكيم، سيد محسن، 1416، مستمسك العروة الوثقى، مؤسسة دار التفسير، قم، اول.
18. حلی، حسن، 1418، قواعد الأحکام، قم: مؤسسه نشر اسلامی.
19. خراسانی، محمد کاظم، 1409، کفایه الاصول، قم، موسسه آل البیت.
20. خمینی، روح الله، 1426، تحریر الوسیله، تهران، موسسه نشر آثار امام خمینی.
21.ـــــــــــــــ، 1371، شرح چهل حدیث، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، چاپ اول.
22. خمينى، سيد مصطفى موسوى، 1418، الخيارات، تهران: مؤسسه تنظيم و نشر آثار امام خمينى چاپ اول.
23. خواجوی، اسماعيل، 1411، الرسائل الفقهية (للخواجوئي)، 2 جلد، قم، دار الكتاب الإسلامي.
24. خويى، سيد ابو القاسم موسوى، 1418، التنقيح في شرح العروة الوثقى، (الاجتهاد و التقلید)، قم، بی¬جا، چاپ اول.
25. ری¬شهری، محمد،1390، علم وحکمت در قرآن و حدیث، قم، دارالحدیث، چاپ چهارم.
26. شبر، سید عبدالله، 1378، الأخلاق، مترجم: محمد رضا جباران، قم، انتشارات هجرت، چاپ سوم.
27. شهید ثانی، زین الدین، 1376، منیة المرید، تحقیق رضا مختاری، قم، دفتر تبلیغات اسلامی.
28. صدر الدین شیرازی، محمد،1360، الحكمة المتعالية فى الاسفار الاربعة، بيروت، دار احياء التراث، چاپ: سوم.
29. صدر الدين شيرازى، 1383، محمد بن ابراهيم، شرح أصول الكافي، تهران، موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، چاپ: اول.
30. ــــــــــــــ، 1366، تفسیر القرآن الکریم، تحقیق محمد خواجوی، قم: انتشارات بیدار، چاپ دوم.
31. صدر، رضا، 1420، الاجتهاد و التقليد، قم، بوستان کتاب، چاپ: دوم.
32 . ضیائی‌فر، سعید، 1392، فلسفه علم فقه، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه و سمت.
33. طباطبایی، سید محمد حسین، 1417ق، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، انتشارات جامعه مدرسین چ پنجم.
34. عاملى، كركى، على، 1413، رسالة قاطعة اللجاج في تحقيق حل الخراج، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسين حوزه علميه، چاپ اول.
35. عراقی، ضیاءالدین، 1422، مقالات الأصول، قم، مجمع الفکر الاسلامی، چاپ: اول.
36. فرانکنا، ویلیام کی، 1376، فلسفه اخلاق، ترجمه هادی صادقی، قم، طه.
37. فیض کاشانی، محسن،1377، اخلاق حسنه، مترجم محمد باقر ساعدی، بی‌جا، انتشارات پیام عدالت.
38. ـــــــــــــــــــ، 1401، مفاتیح الشرائع، قم، کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی چ اول.
39. ـــــــــــــ، 1423، الحقائق في محاسن الأخلاق، موسسه دار الكتاب الاسلامي، قم، چاپ: دوم.
40، ــــــــــــــــــ، 1417، المحجه البیضاء فی تهذیب الاحیاء، قم، موسسه نشر اسلامی.
41. قمی، عباس، 1414، سفينة البحار، قم، اسوه، چاپ: اول.
42. کلینی، محمدبن یعقوب، 1429ق، الکافی، قم، دار الحدیث. چ اول.
43. لنگرودى، سيد محمد حسن، 1412، الدر النضيد في الاجتهاد و الاحتياط و التقليد، قم، مؤسسه انصاريان.
44. مازندرانى، محمد صالح، 1382 ق، شرح اصول الكافي، تهران، المکتبه الاسلامیه، چاپ: اول.
45. مجلسی، محمد باقر، 1403، بحار الأنوار، بیروت، دار إحیاء التراث العربی. چاپ: دوم،
46. مختاری، رضا، حق پذیری و عدول از فتوا، مجله فقه اهل بیت( علیهم السلام)، ، مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامى، شماره 42
47. مصباح یزدی محمد تقی، 1388، فلسفه اخلاق، تهران، شرکت چاپ و نشر بین‌الملل، چ اول.
48. مطهری، مرتضی، 1389، نبوت، تهران، صدرا، چاپ شانزدهم.
49. مکارم شیرازی، ناصر، 1386، تفسیر نمونه، تهران، دالکتب الاسلامیه، چاپ بیست وششم.
50. نجفی، محمد حسن،1404ق، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چ هفتم.
51. نجفی، (کاشف الغطاء)، علی بن محمد رضا بن هادی، 1381ق، النور الساطع فی الفقه النافع، نجف اشرف، مطبعة الآداب.
52. نراقی ملامحمد مهدی، 1963، جامع السعادات، نجف، مطبعه النجف الاشرف.
53. نورى، حسين، 1408، مستدرك الوسائل و مستنبط المسائل، قم، چاپ: اول.
54. وحید بهبهانی، محمد باقر، 1387، الفوائد الحائریة، مجمع الفکر الاسلامی، قم، چاپ سوم.
55. يزدى، سيد محمد كاظم طباطبايى، 1409، العروة الوثقى، بیروت، مؤسسة الأعلمي للمطبوعات، چاپ دوم