شرط برائت از عیب در معاملات؛ از انکارِ مصلحت¬گرایانه تا باورِ اخلاق¬مدارانه در ترازوی مذاهب
محورهای موضوعی : اخلاق و تربیت اسلامی
کلید واژه: خیار عیب, شرط برائت, کالای معیوب. فقه مقارن,
چکیده مقاله :
خیار عیب یکی از انواع خیارات است که در فقه مورد لحاظ و بررسی قرار گرفته است، در پژوهش پیش روی پس از تمهیداتی درباره ی تعریف خیار، عیب موجب خیار و مشروعیت خیار عیب ، به اشتراط شرط برائت از عیوب در فقه مذاهب مختلف اسلامی پرداخته شده است و دیدگاه های مختلف در مکاتب مختلف فقهی بررسی شده است. درباره ی ماهیت برائت از عیوب میان فقها اختلاف نظر است، در حالی که برخی هم چون شافعی آن را ابرا و در حکم تملیک می-داند، برخی دیگر هم چون مرغینانی آن را اسقاط حق تعبیر می کند. به طور کلی فقهای مذاهب مختلف را در مورد اشتراط شرط برائت، می توان به دو دسته ی باورمندان و ناباوران تقسیم نمود، باورمندان که فقه حنفی و امامیه سردمدار آن هستند با استناد به نصوص و شرطِ اخلاقیِ «المومنون عند شروطهم» و نیاز مردمان برائتِ بایع را از عیوب موجب برائتِش می دانند و ناباوران که اکثر مکاتب فقهی یعنی شافعی و مالکی و حنبلی را تشکیل می دهند، با استدلال به اقتضای عقد و مصلحتِ خریدار، برائت بایع را از عیوب، موجب تبرئه ی وی نمی دانند. البته ناباوران با استناد به روایاتی در این باره قائل به استثنائاتی شده اند، در این پژوهش، ضمن بررسی استدلالات دو طرف و نیز بررسی استثنائاتِ مورد ادعای ناباوران، به این نتیجه خواهیم رسید که هیچ گریزی و گزیری از باور به اشتراط شرط مزبور وجود ندارد.
The option of defect is one of the types of options that has been considered in jurisprudence. In this study, the measures concerning the definition of the option of defect, the defect causing the option of defect, its legitimacy and the condition for the exclusion of defects in different sects of the Islamic jurisprudence of different religions have been considered, and various perspectives in different schools of jurisprudence have been analyzed. There is a controversy about the nature of clearance from the defects among the jurisprudents, while some, like Shafi'i consider that as an abstraction and as ownership and, some others consider it as the abolition of the right. In general, jurisprudents of different sects in the context of the condition of the transgression can be divided into two categories of believers and disbelievers. Believers led by the jurisprudence of Hanafi and Imami refer to Nosus and moral precepts of "Al-Momenoon based on their conditions" and the need the people find that innocence of the buyer counted as the defects that clears him. The disbelievers who make up most of the schools of jurisprudence, namely Shafe'i, Maliki, and Hanbali referring to the conditions of the contract liberation of the buyer from the defects does not excuse and clear him. Of course, the disbelievers, based on some narrations consider exceptions to this rule. In this study, while investigating the arguments of both sides and examining the exceptions of the claims of the disbelievers, we will conclude that there is no escape from the belief in the existence of that condition
قرآن کریم.
آل کاشف الغطاء، محمد حسین، تحریر المجله، تحقیق محمد ساعدی، تهران، نشر المجمع العالمی للتقریب بین المذاهب الاسلامیه، 1432ق.
آمدی، علی بن محمد، الاحکام فی اصول الاحکام، بیروت، دارالکتب العربی، 1404ق.
ابراهیم مصطفی، احمد زیات، حامد عبدالقادر، محمد النجار، المعجم الوسیط، قاهره، بی¬تا.
ابن جزی، محمد بن احمد، القوانین الفقهیه، بیروت، شرکه دار الارقم بن ابی ارقم، بی¬تا.
ابن حنبل، احمد بن محمد، مسند احمد حنبل، بیروت، دار الفکر، بی¬تا.
ابن رشد، محمد بن احمد، بدایه المجتهد و نهایه المقتصد، مصر، مکتبه البابی الحلبی، 1395ق.
ابن عابدین، محمد امین بن عمر، رد المحتار علی الدر المختار، بیروت، دار الفکر، 1412ق.
ابن فارس، احمد بن فارس، معجم مقاییس اللغه، بیروت، دارالفکر، 1399ق.
ابن قدامه، عبدالله بن احمد، المغنی، قاهره، مکتبه القاهره، 1388ق.
ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، بیروت، نشر دار صادر، 1414ق.
ابن نجار، محمد بن احمد، منتهی الارادات، مصر، موسسه الرساله، 1419ق.
ابن نجیم، زین الدین بن ابراهیم، البحر الرائق فی شرح کنز الدقائق، بیروت، دار الاحیاء التراث الاسلامی، 1422ق.
ابن همام، محمد بن عبدالواحد، فتح القدیر للعاجز الفقیر مع العنایه، بولاغ، نشر مکتبه الکبری الامیریه، 1310ق.
ابوداود، سلیمان بن اشعث، سنن ابی داود، بیروت، دارالفکر، 1420ق.
احمد حنبل، احمد بن محمد، مسند احمد حنبل، بیروت، دارالفکر، بی¬تا.
اصفهانی نجفی، محمد حسین، جواهر الکلام شرح شرایع الاسلام، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1392ق.
انصاری، مرتضی بن محمد امین، المکاسب، تهران، نشر قومس، 1372.
بابرتی، محمد بن محمد، العنایه شرح الهدایه، بیروت، دار الفکر، بی¬تا.
بخاری، عبدالعزیز بن احمد، کشف الاسرار عن اصول فخر الاسلام بزدوی، بیروت، دار الکتب الاسلامیه، 1418ق.
بلخی، نظام الدین، الفتاوی الهندیه، بیروت، دارالفکر، 1310ق.
بهوتی، منصور بن یونس، کشاف القناع عن متن الاقناع، ریاض، مکتبه النصر، بی¬تا.
جرجانی، علی بن محمد، التعریفات، بیروت، دار الکتب العربیه، 1405ق.
حر عاملی، محمد بن حسن، وسایل الشیعه الی تحصیل الشریعه، تهران، نشر محمدی، 1376ق.
حطاب، محمد بن محمد، مواهب الجلیل علی مختصر خلیل، طرابلس، مکتبه النجاح، 1969م.
خرشی، محمد بن عبدالله، شرح مختصر خلیل، بی¬جا، بی¬تا.
خطیب شربینی، محمد بن احمد، مغنی المحتاج الی معرفه المنهاج، قاهره، مکتبه التجاریه الکبری، 1374ق.
رحیبانی، مصطفی بن سعد، مطالب اولی النهی فی شرح غایه المنتهی بیروت، المکتبه الاسلامیه، 1415ق.
زبیدی، مرتضی، شرح القاموس المسمی تاج العروس من جواهر القاموس، مصر، المطبعه الخیریه، 1307ق.
زحیلی، وهبه، الفقه الاسلامی و ادلته، دمشق، دار الفکر، 1417ق.
دسوقی، شمس الدین محمد عرفه، حاشیه الدسوقی علی الشرح الکبیر، مصر، دار احیاء الکتب العربیه، بی¬تا.
سرخسی، شمس الائمه، المبسوط، بیروت، دار المعرفه، بی¬تا.
شبرملی، علی بن علی، نهایه المحتاج الی شرح المنهاج، قاهره، نشر مصطفی البابی الحلبی، 1386ق.
شیرازی، ابراهیم بن علی، المهذب فی فقه الامام شافعی، بیروت، دار الکتب الاسلامیه، بی¬تا.
شوکانی، محمد بن علی، نیل الاوطار، مصر، دار الحدیث، 1413ق.
طوفی، سلیمان بن عبدالقوی، شرح مختصر الروضه، مصر، موسسه الرساله، 1407ق.
عثمانی، محمد تقی، فقه البیوع، کراچی، مکتبه معارف القرآن، 1436ق.
غزالی، محمد بن محمد، الوجیز، مصر، دار السلام، 1408ق.
فارابی، ابونصر اسماعیل بن حماد، الصحاح تاج اللغه، بیروت، دارالعلم للملایین، 1407ق.
فیروزآبادی، محمد بن یعقوب، القاموس المحیط، قاهره، المکتبه التجاریه الکبری، 1357ق.
فیومی، احمد بن محمد، المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر، بیروت، المکتبه العلمیه، بی¬تا
کاسانی، ابوبکر بن مسعود، بدایع الصنایع فی ترتیب الشرایع، مصر، مکتبه شرکه مطبوعات، 1394ق.
مالک بن انس، موطا، تحقیق فواد عبدالباقی، قاهره، دار احیاء الکتب العربیه، 1370ق.
مرغینانی، علی بن ابی بکر، الهدایه شرح بدایه المبتدی، کراچی، مکتبه البشری، 1428ق.
مجله الاحکام العدلیه، تحقیق بسام عبدالوهاب الجابی، بیروت، دار ابن حزم، 1432ق.
مسلم، مسلم بن حجاج، صحیح مسلم، لاهور، نشر تاجر کتب لاهور، 1383ق.
الموسوعه الفقهیه الکوتیه، کویت، دار السلاسل، وزاره الاوقاف و الشئون الاسلامیه، 1427ق.
نووی، یحیی بن شرف، المجموع شرح المعذب مع تکمله السبکی و المطیعی، بیروت، دار الفکر، 1420ق.