استخدام فن بیان در جهت تاثیرگذاری مفاهیم اخلاقی در قرآن کریم
محورهای موضوعی : اخلاق و تربیت اسلامیمحمداسلم رئیسی 1 , بشیر ذوالعلی 2 * , محمد فاتحی 3
1 - دانشجوی دکتری زبان و ادبیات عربی، واحد کرمان، دانشگاه آزاد اسلامی، کرمان، ایران
2 - استادیار گروه زبان و ادبیات عربی، واحد کرمان، دانشگاه آزاد اسلامی، کرمان، ایران
3 - استادیار گروه زبان و ادبیات عربی، واحد جیرفت، دانشگاه آزاد اسلامی، جیرفت، ایران
کلید واژه: علم بیان, فضائل اخلاقی, قرآن, مفاهیم اخلاقی.,
چکیده مقاله :
دانشمندان علم بیان بر تأثیرگذاری مباحث این علم مانند حقیقت، مجاز، تشبیه، استعاره و کنایه در تبیین مفاهیم متون عربی، به‌ویژه قرآن، تأکید کرده‌اند. علم بیان نه‌تنها در فهم آموزه‌های دینی، اخلاقی، تاریخی و اجتماعی نقشی مهم ایفا می‌کند، بلکه به انتقال مؤثر مفاهیم به مخاطب کمک می‌نماید. این پژوهش به بررسی فلسفه و کارکرد علم بیان در قرآن پرداخته و نشان می‌دهد که چگونه استفاده از استعاره، تشبیه، مجاز و کنایه در قرآن باعث تأثیرگذاری بیشتر و تفهیم عمیق‌تر مفاهیم اخلاقی و اجتماعی می‌شود. قرآن، از طریق بهره‌گیری از فنون بیان، الگوهای اخلاقی را به‌گونه‌ای ارائه می‌کند که مخاطب به‌روشنی درک کرده و به عمل بپردازد. مهمترین فلسفه بکارگیری از فن بیان در آیات قرآن کریم که در این تحقیق به آن تأکید شد، استفاده از فن بیان در مواردی است که صحبت از شکلهایی از اخلاق می شود که برای خلق و خوی فرد عادی قابل فهم نیست. بر اساس این موضوع در مواضعی که رفتار اخلاقی بر اموری تأکید می کند که بواسطه آن انسان درک می کند که روش صحیح مقابله با شر، ظلم، تاریکی و بدکاران تلافی کارهای آنها و شباهت یافتن به آنها در امور زشت نیست. همچنین در این آیات به اخلاق به مثابه شناخت درون تأکید شده است و خصوصیات فطری اخلاق حسنه مورد تأکید بوده است.
Scholars of rhetoric emphasize the influence of rhetorical elements such as literal meaning, metaphor, simile, allegory, and metonymy in explaining concepts in Arabic texts, especially the Quran. Rhetoric not only plays a key role in understanding religious, ethical, historical, and social teachings, but also aids in effectively conveying these concepts to the audience. This research examines the philosophy and function of rhetoric in the Quran, showing how the use of metaphor, simile, allegory, and metonymy increases the impact and deepens the understanding of ethical and social concepts. Through rhetorical techniques, the Quran presents ethical models in a way that enables the audience to clearly comprehend and act upon them. The primary purpose of using rhetorical techniques in the Quranic verses, as highlighted in this study, is to clarify forms of ethics that are not easily understood by ordinary individuals. In situations where ethical behavior emphasizes resisting evil, oppression, darkness, and wrongdoing without seeking retaliation or imitating them in wrongful actions, the Quran emphasizes ethics as an inner understanding and highlights the innate characteristics of virtuous morals.
ابن عاشور، محمد بن طاهر، (بی تا)، التحریر و التنویر، بیروت: مؤسسه التاریخ.
ابوحیان، محمد بن یوسف (1420)، البحر المحیط فی التفسیر، بیروت: دارالفکر
ابوزهره، محمد، (بی تا)، زهره التفاسیر، بیروت: دارالفکر.
بغدادی، ابن ناقیا، (1374)، الجمان فی تشبیهات القرآن. ترجمه: سیدعلی میرلوحی. مشهد: آستان قدس.
جارم، علی، (1387)، البلاغه الواضحه، البیان والمعانی والبدیع للمدارس الثانویه. تهران: مؤسسه امام صادق)ع(،
حسینی همدانی، محمد، (1404)، انواردرخشان، تحقیق محمدباقر بهبودی، تهران: کتابفروشی لطفی
درویش، محیی الدین. (1415) اعراب القران و بیانه. سوریه: دار الارشاد،
راغب اصفهانی، حسین بن محمد. (1374)، مفردات الفاظ قرآن. تهران: مرتضوی،
سلامة، محمد حسین، (1423)، الاعجاز البلاغی فی القرآن الکریم، قاهره: دارالآفاق العربیه،
سیوطی، جلال الدین، (1376)، الاتقان، ترجمه: سید مهدی حائری . تهران :امیرکبیر.
صافی، محمود بن عبدالرحیم. (1418)، الجدول فی اعراب القرآن، بیروت: دارالرشید مؤسسه الایمان.
طباطبایی، محمدحسین، (1374)، المیزان، ترجمه: سید محمدباقر موسوی همدانی. قم: دفتر انتشارات اسلامى جامعه ى مدرسین حوزه علمیه.
عتیق، عبدالعزیز، (بی تا)، علم المعانی، بیروت: دارالنهضة العربیه،
قرائتی، محسن، (1388)، تفسیر نور، تهران: مرکز درسهایی از قرآن،
قرشی، علی اکبر، (1377)، تفسیر أحسن الحدیث، تهران: بنیاد بعثت
مکارم شیرازی، ناصر، (1377)،.اخلاق در قرآن، قم: مدرسه الامام علی بن ابی طالب
نجاتی، محمد عثمان.، (1381)، قرآن و روان شناسی. مشهد: آستان قدس.
نقی پورفر، ولی الله، (1381)، پژوهشی پیرامون تدبر در قرآن. تهران: اسوه
هاشمی، احمد، (1380)، جواهر البلاغه، ترجمه: حسن عرفان، قم: دارالفکر.