علم اخلاق: تعریف، موضوع و هدف
محورهای موضوعی : اخلاق و تربیت اسلامی
کلید واژه: اخلاق, علم اخلاق, موضوع, هدف ,
چکیده مقاله :
اخلاق بر اساس معنای اصلی و ریشه لغوی‌اش مربوط به آن دسته صفاتی می‌شود که در نفس راسخ و تثبیت شده است، به طوری که صاحب آن صفت بی‌درنگ کار متناسب و متناظر با آن را انجام می‌دهد؛ ولی در تعریف اصطلاحی، دانشی است که صفات نفسانی خوب و بد و رفتارهای متناسب با آنها را معرفی می‌کند و شیوه به دست آوردن صفات خوب و انجام اعمال پسندیده و دوری از صفات بد و کردار ناپسند را نشان می‌دهد. موضوع این علم از جهت نفس، محدود و از لحاظ صفت، گسترده است و در آن چهار عمومیت ملاحظه می‌شود. از آنجایی که این دانش، هم به پیراستن و آراستن نفس می‌پردازد و هم در پی نیکوسازی و زیبا کردن رفتار است هدف علم اخلاق هم در همین راستا معرفی می‌شود.
On the base of literal meaning and root of manner, it is in a group of features which is fixed and determined and the person having this feature immediately does things according to it. But literally it is a knowledge which introduces good and bad sensual characteristics and practices according to them, and shows the ways to attain good characteristics and good acts and avoid bad ones. The subject of this knowledge is limited regarding self and is vast concerning feature and there are four commonalities. This knowledge cleans self and beautifies actions and knowledge of code of ethics and manners does the same.
"قرآن کریم.
ابن أبی الدنیا، عبداللّه (بی‌تا). مکارم الأخلاق، قاهره: مکتبة القرآن.
ابن أثیر، مبارک ،(1429)، النهایة فی غریب الحدیث وألأثر، بیروت: مکتبة عصریه.
ابن اسحاق ندیم، محمد (1343). الفهرست، تهران: کتاب‌خانه ابن‌سینا.
ابن شهر آشوب، محمد (1431). معالم العلماء، قم: مؤسسة آل البیت لإحیاء التراث، ج1.
ابن فارس، احمد (1404). معجم مقاییس اللغة، قم:مکتب الأعلام الإسلامی.
ابن منظور، محمد (1408). لسان العرب. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
ابن‌جنی، عثمان (1429). الخصائص، بیروت: دار الکتب العلمیة.
ابن‌سینا، حسین (1363). المبدء والمعاد. تهران:دانشگاه تهران.
ابن‌سینا، حسین (1404). الشفاء، قم: مکتبة آیة الله مرعشی.
ابن‌سینا، حسین (1413). المباحثات، قم: بیدار.
احمد نگری، عبد النبی (1395). جامع العلوم فی اصطلاحات الفنون (دستور العلماء)، بیروت: الأعلمی للمطبوعات.
ارسطو (1386). اخلاق نیکوماخوس، ترجمه: صلاح‌الدین سلجوقی، تهران: عرفان.
أزدی، محمد (1426). جمهرة اللغة. بیروت: دار الاکتب العلمیة.
اعرافی، علیرضا (1387). فقه تربیتی. قم : پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
افندی، مصطفی (بی تا). کشف الظنون. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
امید، مسعود (1388). فلسفه اخلاق در ایران معاصر، تهران:علم.
أمین، محسن (1406). أعیان الشیعة، بیروت: دار التعارف للمطبوعات، ج3.
اولیری، دلیسی اونز (1374). انتقال علوم یونانی به عالم اسلامی، ترجمه: احمد آرام، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
آل بویه، علیرضا (1388). «سعادت از دیدگاه فارابی»، در: نقد و نظر، ش56، ص62-86.
آمدی، عبدالواحد (1386). غرر الحکم و درر الکلم، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی، چاپ دهم، ج2.
آموزگار، ژاله (1387). زبان، فرهنگ، اسطوره، تهران: معین.
بحرانی، یوسف (بی تا). الدرر النجفیة. قم : مؤسسة آل البیت علیهم السلام لإحیاء التراث.
بدوی، عبد الرحمن (1976). الأخلاق النظریة، کویت: وکالة المطبوعات.
بکر، لارنس سی. (1386). تاریخ فلسفه اخلاق غرب. قم : مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی قدس سره.
پینکافس، ادموند (1378). «فضایل»، ترجمه: حمیدرضا حسنی و مهدی علی‌پور، در: نقد و نظر، ش19-20، ص405-416.
تهانوی، محمد علی (1427). کشاف اصطلاحات الفنون، بیروت: دار المکتبة العلمیة.
تیکریتی، ناجی (1402). الفلسفة الاخلاقیة الافلاطونیة عند مفکری الاسلام، بیروت: دار الاندلس.
جعفری، محمدتقی (1369). زیبایی و هنر از دیدگاه اسلام، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، چاپ دوم.
جوهری، اسماعیل (1430). الصحاح. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
چترچی، نوشین (1380). دانش اخلاق و دانش‌ها، تهران: مه‌جو.
حسینی، ابراهیم (1378). «فقه و اخلاق»، در: قبسات، ش13، ص90-109.
حکیمی، محمدرضا (1368). دانش مسلمین، قم : دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
حویزی، عبد علی (بی‌تا). تفسیر نور الثقلین، قم: اسماعیلیان، ج5.
خادمی، عین‌الله (1388). «راه‌های کسب سعادت از منظر ابن‌سینا»، در: اندیشه نوین دینی، ش19، ص9-42.
الخوانساری، جمال (1378). الحاشیة علی الشفاء (الإلهیات)، قم: کنگره بزرگداشت آقاحسین خوانساری.خویی، ابوالقاسم (1410). معجم رجال الحدیث. قم: مرکز نشر آثار الشیعة.
دشتکی، منصور (1386). اخلاق منصوری، تهران: امیرکبیر.
راغب اصفهانی، محمد (1414). الذریعة إلی مکارم الشریعة، قم: شریف رضی.
ریچلز، جیمز (1389). فلسفه اخلاق.آرش اخگری،تهران:حکمت.
زاکانی، عبید (1374). أخلاق الأشراف، تصحیح: علی‌اصغر حلبی، تهران: اساطیر.
زاگال، هکتور؛ گالیندو، خوزه (1386). داوری اخلاقی، ترجمه: احمدعلی حیدری، تهران: حکمت.
زمخشری، محمود (بی تا). أساس البلاغة.قم : دفتر تبلیغات اسلامی.
سبزواری، هادی (1369). شرح منظومه، تصحیح: حسن حسن‌زاده آملی، قم: ناب، ج2.سیوطی، عبد الرحمن جلال الدین (1428). الاتقان فی علوم القرآن، بیروت: دار الفکر.
شریف رضی،(1379)، نهج البلاغه، فیض الإسلام،تهران:فقیه.
شمالی، محمدعلی (1388). «نسبیت‌گرایی اخلاقی، نماها و مبناها»، در: پژوهش‌های فلسفی- کلامی، ش42، ص56-77.
شمالی، محمدعلی (1389). «علم اخلاق و فلسفه اخلاق؛ تأملی دربارۀ حوزه‌های مختلف مطالعات اخلاقی»، در: معرفت اخلاقی، ش3، ص7-26.
شیدان‌شید، حسینعلی (1385). عقل در اخلاق از نظرگاه غزالی و هیوم، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
صالح، صبحی (2009). دراسات فی فقه اللغة، بیروت: دار العلم للملایین، چاپ هفدهم.
صدر الدین شیرازی، محمد (بی‌تا). الحکمة المتعالیه فی الأسفار العقلیة الأربعة، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
صدوق، محمد بن علی (1410). من لایحضره الفقیه.تهران : دار الکتب الإسلامیه.
صفا، ذبیح‌الله (1374). تاریخ علوم عقلی در تمدن اسلامی، تهران: دانشگاه تهران، ج5.
طالقانی، محمد نعیم (1424). منهج الرشاد فی معرفة المعاد، تحقیق: رضا استادی، مشهد: مجمع البحوث الاسلامیة.
طباطبایی، محمدحسین (1371). المیزان فی تفسیر القرآن، قم : اسماعیلیان.
طوسی، محمد نصیرالدین (1387). اخلاق ناصری، تحقیق: مجتبی مینوی، علیرضا حیدری، تهران: خوارزمی.
عالم‌زاده نوری، محمد (1389). «قله حرکت انسان و مقصد رشد اخلاقی معنوی»، در: معرفت اخلاقی، ش3، ص43-64.
غزالی، محمد (1995). میزان العمل، بیروت: الهلال.
غزالی، محمد (2004). إحیاء علوم الدین، بیروت: الهلال.
فارابی، محمد بن محمد (1379). اندیشه‌های اهل مدینه فاضله، ترجمه: جعفر سجادی، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
فرانکنا، ویلیام کی. (1383). فلسفه اخلاق، ترجمه: هادی صادقی، قم: طه.
فراهیدی، خلیل (1414). العین،تهران : اسوه.
فنایی، ابوالقاسم (1377ـ1376). «پژوهشی در ارتباط علم و اخلاق»، در: نقد و نظر، ش13-14، ص344-365.
فیروزآبادی، محمد (1415). القاموس المحیط، بیروت : دار الفکر.
فیض الإسلام، علی نقی (1386). ترجمه و شرح صحیفه سجادیة،تهران : فقیه.
فیض کاشانی، محمد محسن (1399). الحقائق فی محاسن الأخلاق، بیروت: دار الکتب العربی، الطبعة الثانیة.
فیض کاشانی، محمد محسن (بی‌تا). المحجة البیضاء فی تهذیب الإحیاء، قم: دفتر انتشارات اسلامی، ج5.
فیومی، احمد (1405). المصباح المنیر، قم : دار الهجره.
قزوینی، محمدحسن (1380). کشف الغطاء عن وجوه مراسم الاهتداء فی علم الأخلاق، قزوین: حوزه علمیه.
کریم‌زاده، صادق (1389). «ساز و کارهای روان‌شناختی فرآیند درونی‌سازی ارزش‌های اخلاقی»، در: روان‌شناسی و دین، ش10، ص5-28.
کلینی، محمد بن یعقوب (1363).تهران : دار الکتب الإسلامیه.
گارده، لوئیس؛ قنواتی، جرج (1987). فلسفه الفکر الدینی بین الإسلام والمسیحیة، بیروت : دار العلم للملائین ،ج1.
گوتاس، دیمیتری (1381). تفکر یونانی، فرهنگ عربی، ترجمه: محمدسعید حنایی کاشانی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
لاهیجی، عبد الرزاق (1383). گوهر مراد،تهران : سایه.
لنکستر، لین و. (1388). خداوندان اندیشه سیاسی، ترجمه: علی رامین، تهران: امیرکبیر، چاپ ششم.
مازندرانی، محمد صالح (1342). شرح جامع أصول الکافی، با تعلیقه میرزا ابوالحسن شعرانی،تهران :مکتبة الإسلامیه، ج8.
ماوردی، علی (1404). أدب الدنیا و الدین، قم: ارومیه.
مجلسی، محمدباقر (بی تا). بحار الأنوار.بیروت: دار احیاء التراث العربی.
مددپور، محمد (1389). حکمت دینی و یونان‌زدگی در عالم اسلامی، تهران: شرکت چاپ و نشر بین‌الملل.
مسکویه، احمد (1371). تهذیب الأخلاق و تطهیر الأعراق، قم: بیدار، چاپ پنجم.
مصباح یزدی، محمدتقی (1384). نقد و بررسی مکاتب اخلاقی. قم : مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی قدس سره.
مصباح یزدی، محمدتقی (1386). فلسفه اخلاق، تهران: شرکت چاپ و نشر بین‌الملل.
مصباح، مجتبی (1385). بنیاد اخلاق. قم : مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی قدس سره.
مطهری، مرتضی (1388). مجموعه آثار، تهران: صدرا، ج22 و 23.
مغنیه، محمد جواد (بی تا). فلسفه الأخلاق في الإسلام.بیروت: دار العلم للملائین.
مقدسی، محمد؛ و دیگران (1426). رسائل إخوان الصفاء وخلان الوفاء، بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.
مک‌اینتایر، السدر (1379). تاریخچه فلسفه اخلاق.تهران : حکمت.
ملایوسفی، مجید (1390). «تأملی در فضایل اصلی چهارگانه با تأکید بر دیدگاه غزالی»، در: معرفت اخلاقی، ش7، ص71-82.
ملکیان، مصطفی (1376). «اقتراح: فلسفه فقه در نظرخواهی از دانشوران»، در: نقد و نظر، ش12، ص2-23.
مور، جورج ادوارد (1385). مبانی اخلاق، ترجمه: غلامحسین توکلی و علی عسگری یزدی، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
موسوی بجنوردی، محمد کاظم؛ و دیگران (بی تا). دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج7.تهران : مرگز دائرة المعارف بزرگ اسلامی.
موسوی خمینی، روح‌الله (1375). شرح چهل حدیث، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، چاپ پنجم.
میرفندرسکی، ابوالقاسم (1387). رساله صناعیة، تحقیق: حسن جمشیدی، قم: بوستان کتاب.
نجاشی، احمد (1416). رجال النجاشی. قم : مؤسسة النشر الإسلامی.
نجفی، محمدحسن (1363). جواهر الکلام. تهران : دار الکتب الإسلامیة.
نراقی، احمد (1364). معراج السعادة.تهران : علمی.
نراقی، محمد مهدی (1408). جامع السعادات، بیروت: مؤسسه الاعلمی للمطبوعات، ج1.
نراقی، محمدمهدی (1380). شرح الإلهیات من کتاب الشفاء، قم: کنگره بزرگداشت محققان نراقی.
وافی، عبد المجید (1383). الفن الإسلامی بین الفنون الانسانیة، رسالة الإسلام، ج14.
واینر، فیلیپ پی. (1385). فرهنگ تاریخ اندیشه‌ها، گروهی از مترجمان، تهران: نشر سعاد.
ورّام بن ابی فراس، ابوالحسین (1368). تنبیه الخواطر و نزهة النواظر (مجموعه ورام)، تهران: دار الکتب الإسلامیة، چاپ دوم.
ویتگنشتاین، لودیگ (1388). دربارۀ اخلاق و دین، ترجمه: مالک حسینی و بابک عباسی، تهران: هرمس.
هال، لویس ویلیام هلزی (1387). تاریخ و فلسفه علم، ترجمه: عبدالحسین آذرنگ، تهران: سروش.
هدایتی، علی (1390). «سنجش برخی محورهای اخلاقی»، در: معرفت اخلاقی، ش7، ص123-136.
هدایتی، محمد (1385). تهذیب اخلاق.قم : دار الهدی.
هدایتی، محمد (1388). «جستاری در عقل نظری و عقل عملی»، در: معرفت فلسفی، دوره 6، ش3 (23)، ص213-262.
هدایتی، محمد (1392). «بازشناسی ادب و تفاوت آن با اخلاق»، در: پژوهش‌نامه اخلاق، ش20، ص93-118.
هولمز، رابرت (1389). مبانی فلسفه اخلاق، ترجمه: مسعود علیا، تهران: ققنوس.
Becker, Lawrence C. (ed.) (1992). Ethics and Morality in Encyclopedia of Ethics, New York & London: Galand Publishing.
Brandt, R. B. (1972). “Hedonism” in: Edwards, Paul (ed.) Encyclopedia of Philosophy, New York: Macmillan Publshing Co.
Gibbard, Allan (2011). Reconciling our Aims: In Search of Bases for Ethics, Oxford University Press.
Lovin, Robin W. (2011). An Introduction to Christian Ethics: Goals, Duties, and Virtues; Abingdon press.
MacIntyre, Alasdair (1981). After virtue, Notre Dame in.
MacIntyre, Alasdair (1998). A short History of Ethics, Second edition, great Britian, Routledge & kegan Paul L.td.
Pincoffs, E. L. (1986). Quandaries and Virtues, Lawrence, KS: University of Kansas Press.
Saddhatissa, Hammalawa (2003). Budhist Ethics, Wisdom Publications, Boston.