اخلاق و دادرسی عادلانه در پرتو قابلیت پیش بینی بودن قواعد دادرسی
محورهای موضوعی : اخلاق و تربیت اسلامیجلیل قنواتی 1 * , اسلام مندنی 2
1 - دانشگاه تهران، پردیس فارابی
2 - دانشگاه تهران، پردیس فارابی
کلید واژه: اصل قابل پیش بیني بودن دادرسي مدني, اخلاق در دادرسی, اصل منع تحصیل, دلیل, اصل تناظر, اصل تعاون, اصل تسلیط طرفین, اصل بي طرفي, اصل حق استماع, منع تلقین دلیل, نظام ادله تقابلي, روند منصفانه, اصل برابری سلاح‌ها.,
چکیده مقاله :
رابطه بین اخلاق و حقوق امری مسلم و مورد تأیید و تأکید فلاسفه و اندیشمندان اخلاقی و حقوقدانان است. از جمله مباحثی که به طور خاص می توان رابطه این دو را مورد کنکاش و بررسی قرار داد، اخلاق در فرایند دادرسی است.هرگاه بتوان معیارهایی عینی برای سنجش رعایت عدالت در یک دادرسی ارائه نمود، می‌توان راجع به اجرای عدالت در مرحله رسیدگی اظهار‌نظر دقیق‌تری کرد. در نتیجه باید استانداردهای دادرسی عادلانه تعریف و از آن‌ها در سنجش عادلانه بودن استانداردها استفاده شود. اصل قابل پیش بیني از اصول دادرسي منصفانه مدني محسوب مي‌شود و منظور پیش بیني ادعاها، ادله و استدلالات طرف دعوا و همچنین مواعد، فرصت ها، چالش ها و محدوديت ها در ارايه دلايل و موضوعات خود و امکان پیش بیني عملکرد دادرس حقوقي در ارزيابي و به چالش كشیدن ادله طرفین و موضوعات رسیدگي حقوقي است. با دقت در مقررات قانون آيین دادرسي مدني ايران و ساير مقررات و مباحث قضايي فقه امامیه در رابطه با نقش قاضي و ادله اثبات دعوا مي توان اصل قابل پیش بیني بودن را در مقررات دادرسي مدني ايران به عنوان اصل دادرسي منصفانه مدني به رسمیت شناخت. موضوعی که اساساً می تواند امری اخلاقی محسوب شده و ازمنظر اخلاقی نیز آن را تحلیل نمود. ارتباط اصل قابل پیش بیني با اصل تناظر، اصل تسلیط طرفین بردعواي مدني، اصل منع تحصیل دلیل، اصل منع تلقین دلیل و اصل منع اطاله نارواي دادرسي مدني، اصل رعايت حق استماع طرف دعواي مدني در تعرض و تزاحم قرار مي‌گیرد. در اين محور بايستي محدوده دقیق و كم و كیف اجراي اين اصل در پرتو ساير اصول دادرسي منضفانه مدني به دقت و موشکافي تشريح وبررسي شود. ضمانت اجراي نقض اصل قابل پیش بیني بودن در آيین دادرسي مدني بي‌اعتباري تصمیمات قضايي و امکان نقض پژوهشي يا فرجامي آراي ناقض اين اصل دادرسي منصفانه مدني مي باشد.ضمن اینکه از منظر اخلاقی نیز می‌توان این موضوع را بازشناسی کرد و صرفنظر از قواعد حقوقی ، اصول اخلاقی را نیز موءثر درتحلیل های حقوقی صرف در نظر گرفت روش تحقیق توصیفی و تحلیلی است.
The relationship between morality and law is a definite affirmation and endorsement of philosophers, ethical thinkers and lawyers. Ethics in the process of procedure are one of the issues that can be specifically addressed in relation to these two issues. Predictability principle in civil procedure is considered as one of civil fair procedure principles, looking carefully at provisions of the civil procedure code of Iran and other regulations and Shiite jurisprudence judicial discussions related to the role of judge and the evidences, predictability principle can be recognized in Iran civil procedure code as civil fair procedure principle. Documents of matching transnational procedure and documents and rules of arbitration sample significantly support predictability principle in civil procedure in judge’s performance and litigants of private disputes in relation to evidence. The relationship of other procedure principles is sometimes coordinated with predictability principle such as contradiction principle, parties’ despotic domination principle on civil claim, and the principle of judge neutrality and sometimes is conflicting with other principles of civil procedure such as prohibition of unduly prolonging civil procedure principle, the principle of civil party’s hearing right. In this field, the exact scope and the quality of implementing this principle should be carefully investigated in the light of other civil fair procedure. The sanction of violating implementation of the predictability principle in the civil procedure is invalidity of judicial decisions and possibility of research or appeal violation in this principle of civil fair procedure. The research method is descriptive and analytical.
آلتمن،اندرو،1385،درآمدی بر فـلسفه حـقوق،ترجمه‌ی بهروز جندقی،قم،مرکز انـتشارات مؤسسه‌ی آموزشی و پژوهشی امـام خـمینی(ره).
اشرافی، لیلا؛ طه، فریده، (پاییز 1386)، دادرسی عادلانه، چاپ اول، تهران، انشارات بنیاد حقوقی میزان.
صادقی، محسن، (1384)، اصول حقوقی و جایگاه آن در حقوق موضوعه، تهران، انتشارات میزان.
صانعی، پرویز، (1381)، حقوق و اجتماع، رابطه حقوق با عوامل اجتماعی و روانی، انتشارات طرح نو.
علیزاده اشکلک، حبیب، (1386 ـ 1387)، آیین دادرسی کیفری 2، دانشگاه امام صادق (ع).
هاشمی، سید محمد، (1382)، حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران (اصول و مبانی کلی نظام)، جلد اول، چاپ پنجم، تهران، انتشارات میزان.
هاشمی، سید محمد، (1382)، حاکمیت و نهاد‌های سیاسی، چاپ هفتم، تهران، انتشارات میزان.
ابدالی،مهرزاد،1388،فلسفه حقوق و نـظریه‌های حـقوقی،تهران،مجد.
انصاری،باقر،1388، نقش قاضی در تحول نظام حقوقی،تهران،میزان.
پولانزاس،ن.آر،1386، فـلسفه حـقوق،ترجمه‌ی نجاد علی الماسی،تـهران،مـیزان.
دل و کیو،ژرژ،1386،فلسفه حقوق،تـرجمه‌ی جـواد واحدی،تـهران،مـیزان.
راسخ،محمد،1387، حق و مـصلحت،تهران،طرح نو.
پور‌استاد، مجید، (1387)، اصول و قواعد آیین دادرسی فراملی، چاپ اول، تهران، انتشارات شهر دانش.
کلی،جان،1388، تاریخ مختصر تئوری حـقوقی در غـرب،تـرجمه‌ی مـحمد راسـخ، تهران،طرح نـو.
کیوان‌فر،شهرام،1390، مبانی فلسفی تفسیر قانون،تهران،شرکت سهامی انتشار.
مالوری،فیلیپ،1383،اندیشه‌های حقوقی،ترجمه‌ی مـرتضی کـلانتریان،تـهران،نشر آگه.
جعفری‌تبار، حسن، (1387)، مبانی تفسیر فلسفی حقوقی، تهران، شرکت سهامی انتشار.
رهگشا، امیر‌حسین، (1383)، نگاهی به شوراهای حل‌اختلاف، چاپ سوم، انتشارات دانشور.
شمس، عبدا..، (، زمستان 1383)، آیین دادرسی مدنی، جلد دوم، چاپ ششم، تهران، انتشارات دراک.
کاتوزیان، ناصر، (1381)، فلسفه حقوق، منابع حقوق، جلد دوم، تهران، انتشارات شرکت سهامی انتشار.
کاتوزیان، ناصر، (مبانی حقوق عمومی)، تهران، انشارات دادگستر.
کاتوزیان، ناصر، (1378)، مقدمه علم حقوق و مطالعه در نظام حقوقی ایران، تهران، انتشارات شرکت سهامی انتشار.
کاشانی، سید محمود، (1387)، استانداردهای جهانی دادگستری، چاپ اول، تهران، انتشارات میزان.
ابن ادریس، (1410 ه. ق)، السرائر، جلد دوم، قم، انتشارات مؤسسه النشر الاسلامی الطبعه الثانیه.
شهید اول، (1409 ه.ق)، اللمعه الدمشقیه، بیروت، دارالاحیاء التراث العربی.
شهید ثانی، (1426 ه. ق)، الروضه البهیه فی‌شرح‌اللمعه الدمشقیه، الجزء الاول، قم، انتشارات ارغوان دانش.
نجفی، محمد‌حسن (1418 ه.ق)، جواهر الکلام، جلد 19، قم، انتشارات دفتر مطالعات حوزه علمیه قم.
(بی نام)، (بی تا)، بررسی حقوقی لایحه شورای حل‌اختلاف و نهاد قاضی تحکیم، مجله کانون وکلای دادگستر، شماره 23.
حجتی، سید‌مهدی، (1390) مفهوم اصول دادرسی و نقش تفسیری آن‌ها، مجله کانون وکلای دادگستری مرکز، شماره 17 ـ 18، انتشارات کانون وکلای مرکز.
کاتوزیان، ناصر، 1386، اخلاق و حقوق، علم و فناوری، سال دوم، شماره1.
محسنی، حسن؛ رضایی نژاد، امیر حسین، 1390، اخلاق و دادرسی: تأملاتی پیراون اعتبار صدای ضبط شده بدون اخطار، مجله حقوقی دادگستری ، شماره 73