روان درمانگری در پرتو باز انگاری به روش مثنوی معنوی

چکیده مقاله :

در این پژوهش، با نگاهی تحلیلی-روان‌شناختی، به بخش هایی از آثار اخلاقی- عرفانیِ مولانا به مثابه یک روان‌درمانگر نگریسته می شود که به‌جای پنددهی صرف، روشی شناخت‌درمانگرانه و مبتنی بر بازانگاری مفاهیم اتخاذ کرده است. وی در مثنوی معنوی با جایگزین کردن انگاره‌های سازنده، نشاط‌آور و معنابخش به‌جای تلقی‌های ناسازگار و منفی، می‌کوشد به اصلاح شناخت، هیجان و رفتار انسان در مواجهه با چالش‌های زندگی کمک کند. این نگرش، که از آموزه‌های اخلاقی-عرفانی و الاهیات کاربردی ریشه می‌گیرد، با مفاهیمی چون طبیعی‌انگاری رنج و غم، اکسیرانگاری عشق، درمان‌انگاری ذکر و اشک، کلیدانگاری صبر، گنج‌انگاری رنج، درونی‌انگاری منشأ خوشی و تمایز ذهنیت از واقعیت، تلاشی است برای معنا دادن به رنج‌ها، بازیابی آرامش درونی و تقویت تاب‌آوری روانی. از نگاه مولانا، بسیاری از اختلال‌های روانی ناشی از انگاره‌های نادرست درباره خود، جهان و دیگران‌اند، و درمان آن‌ها نیازمند اصلاح بنیان‌های فکری و بازنگری در برداشت‌های شناختی است. بدین‌سان، مثنوی را می‌توان متنی دانست که فراتر از اثر عرفانی، کارکردی روان‌درمان‌گرانه دارد و قابلیت استفاده در درمان‌های معنوی و شناختی را داراست.

چکیده انگلیسی :

This study adopts an analytical-psychological approach to selected sections of Rumi’s ethical and mystical works, viewing him as a psychotherapist who, rather than merely offering moral advice, employs a cognitive-therapeutic method based on rethinking and reframing core concepts. In the Masnavi-ye Ma‘navi, Rumi replaces dysfunctional and negative beliefs with constructive, joyful, and meaningful ones, aiming to correct human cognition, emotion, and behavior in the face of life’s challenges. Drawing on moral-mystical teachings and applied theology, his approach encompasses ideas such as naturalizing sorrow, treating love as an elixir, framing remembrance and tears as healing tools, and valuing patience and inner resilience. Rumi emphasizes that many psychological disturbances stem from distorted beliefs about the self, the world, and others, and that their resolution lies in revising these cognitive foundations. Thus, Masnavi is not only a mystical masterpiece but also a therapeutic text, with potential applications in spiritual and cognitive psychotherapy

منابع و مأخذ:


منابع
1-ابراهیمیان آملی،سیّد یوسف (1378). آفتاب عرفان، راهنمای موضوعی مثنوی مولانا .جلداوّل ، آمل:یوسف ابراهیمیان آملی .
2-الیس،آلبرت،(1383).با آلبرت الیس مشاوره کنید،مترجم:مهرداد فیروز،تهران،رسا.
3-الیس،آلبرت، (1381).زندگی عاقلانه.مترجم:مهرداد فیروز،تهران،رشد.
4-الیس، آلبرت (۱۳۹۰). عقل و احساس در روان‌درمانی. ترجمه: غلامعلی افروز. تهران: انتشارات رشد.
5- بک، جودیت(۱۳۹۵). درمان شناختی رفتاری. ترجمه حمید پورشریفی و همکاران. تهران: نشر ارجمند
6-تراورز،جان، درایدن،ویندی، (1385) .درمان عقلانی – عاطفی- رفتاری، چگونه منطقی فکر کنیم،مترجمین:عبد الرسول پاسالاری وفرشاد معصومی،شیراز:نوید شیراز.
7-تاجانی،بهرام،(1392).دایره المعارف پرسشها و پاسخ های قرآنی.قم:لاهیجی.
8-چیتیک، ویلیام (۱۳۸۶). عرفان مولوی. ترجمه کریم زمانی. تهران: نشر قطره.
9- حلت،احمد،(1394).آموزش فن بیان،سپینود.
10-خلیل جبران،جبران(1376). پیامبر. مترجم: دکتر مهدی مقصودی ، مشهد : گوتنبرگ.
11-حلبي، علي اصغر (1377) .مباني عرفان و احوال عارفان، تهران: اساطير.
12-دیویدسون،کیت (1383).کاربرد شناخت درمانی در اختلال شخصیت.ترجمه گیتی شمس،تهران:رشد.
13-رهبرزاده،حسن(1378).روش خود درمانی های روحی.تهران:پارسا.
14- رضی، سیّد شریف (1388). نهج‌البلاغه. ترجمه استاد محمّد دشتی، تهران : پیام.
15- ریاضی، حشمت ا... (1385). داستان‌ها و پیام‌های معنوی. به اهتمام حبیب ا... پاک گوهر، تهران : حقیقت.
16- زرّین کوب، عبدالحسین (1382).نردبان شکسته، شرح توصیفی و تحلیلی دفتر اوّل و دوم مثنوی. تهران:سخن.
17- زمانی، کریم (1382)؛ بر لب دریای معنوی. جلد اوّل، تهران : اطلاعات.
18- ................. (1383). شرح جامع مثنوی،. تهران : اطّلاعات.
19- .................(1389). میناگر عشق، شرح موضوعی مولانا جلال الدّین محمّد بلخی، تهران : غزال.
20- سبحانی، محمد (۱۳۹۵). معرفت‌شناسی فلسفی (جلد اول). قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
21-سروش، عبدالكريم (۱۳۷۶). قصه ارباب معرفت. تهران: صراط.
22-شریف، سیدرضی (۱۳۷۷). نهج البلاغه (سخنان و خطبه های حضرت علی (ع). ترجمه مصطفی زمانی. چاپ یازدهم. مؤسسه انتشارات نبوی.
23-شیمل، ان ماری (1370). شکوه شمس، سیری در آثار و افکار مولانا جلال الدّین رومی. با مقدّمه استاد سیّد جلال الدّین آشتیانی، ترجمه حسن لاهوتی، تهران : علمی و فرهنگی.
24- شمس تبریزی(۱۳۸۰). مقالات شمس تبریزی. به کوشش محمدعلی موحد، چاپ پنجم. تهران: انتشارات خوارزمی.
25- صادقی حسن آبادی، مجید (1386). مقاله غم و شادی در تجربه‌ی دینی مولوی. دانشکده‌ی ادبیّات و علوم انسانی، دانشگاه اصفهان : شماره49
26- عباسی داکانی. پرویز (1389). نی نامه مولوی جلال الدین محمد بن محمد. مثنوی بر اساس نسخه اصل قونیه، تهران : الهام.
27-فاضلی،قادر(1390).عشق و انسان در مثنوی مولوی.تهران،اطلاعات.
28-فروزان‌فر، بدیع الزّمان (1361). شرح مثنوی شریف. تهران : زوار.
29-فری،مایکل(1384).راهنمای عملی شناخت درمانی گروهی.مترجمان مسعود محمدی ،رابرت فرنام،تهران:رشد.
30-فروزانفر، بديع الزمان(1386).شرح مثنوي شريف. جلد2، تهران: انتشارات علمي و فرهنگي.
31- فروید، زیگموند(۱۳۸۲). فراتر از اصل لذت. ترجمه دکتر محمدجواد نواب‌نیا. تهران: نشر آگاه.
32--فروید، زیگموند(۱۳۸۶). مسأله اضطراب. ترجمه محمدعلی اکبری. تهران: انتشارات دانژه.
33- فروزانفر، بدیع الزمان (۱۳۶۴). احادیث مثنوی. تهران: امیر کبیر.
34- قراملکی،فرامرزوعلی اکبر ناسخیان(1395)قدرت انگاره.قم:نشر مجنون.
35-کسمائی، علی اکبر (1356). روان‌شناسی در خدمت بشر. تهران : گوتنبرگ.
36- کی‌منش، عبّاس (1366). پرتو عرفان، شرح اصطلاحات عرفانی کلّیّات شمس. تهران : مهارت.
37-کریمی،عبدالعظیم(1381 ).از ناکجا به هر کجا.موسسه فرهنگی منادی تربیت.
38-کریمی،عبدالعظیم (1383).عشق درمانی :روان درمانگری عارفانه.تهران :دانژه.
39-کریمی،عبدالعظیم(1397).زندگی معنوی به سبک مثنوی.تهران:مدرسه.
40- کارل گوستاو،یونگ(1382).روان شناسی و دین.ترجمه فواد رحمانی،تهران:شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
41- کوبلر راس، الیزابت(۱۳۸۹).درباره مرگ و مردن. ترجمه مینا فتحی. تهران: نشر قطره.
42-گرینبرگر،دنیس(1385).فکرت را عوض کن حالت خوب می شود.ترجمه محمد گذرآبادی،تهران: رسا.
43-لیهی،رابرت(1387).فنون شناخت درمانی.ترجمه لادن فتی،تهران:دانژه.
44- لیهی،رابرت(1388).تکنیک های شناخت درمانی. ترجمه حسن حمیدپور وزهرا اندوز،انتشارات ارجمندنسل فردا.
45-لورنتسینی،روبرتو(1380 ).افکار پلید:روان درمانی شناختی اختلال های تفکر .مترجم راحله امانی،تهران:رشد.
46-مک کی،ماتیو و دیگران(1384).کنترل افکار و احساسات.ترجمه منیژه شیخ جوادی، سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
47-لاهوری، محمدرضا (۱۳۷۷). مکاشفات رضوی. به تصحیح کوروش منصوری. تهران: روزنه.
48-مولوی، جلال الدین محمد (۱۳۴۶). کلیات شمس. به تصحیح بدیع الزمان فروزانفر. چاپ دوم. تهران: جاویدان علمی.
49-مینو چین،سالولدور( 1373 ).خانواده و خانواده درمانی.مترجم:باقرثنایی،تهران:امیرکبیر.
50-مطهری، مرتضی (۱۳۷۸). اصول فلسفه و روش رئالیسم (جلد دوم). تهران: صدرا.
51-وست ،ویلیام(1950).روان درمانی و معنویت،مترجمان شهریارشهیدی وسلطانعلی شیرافکن،تهران:رشد.
52-همایی، جلال الدین (1362)؛. مولوی نامه (مولوی چه می گوید)، تهران : هما.
53-هاوتون،کیت و دیگران(1382).رفتاردرمانی شناختی:راهنمای کاربردی در درمان اختلال های روانی،مترجم حبیب اله قاسم زاده،تهران:ارجمند.
54- همایی، جلال الدین (۱۳۶۶). مولوی نامه. چاپ ششم، تهران: هما.
55-هورنای، کارن(۱۳۸۶).عصب‌رنجوری و رشد انسان. ترجمه ناهید فروغان. تهران: نشر مرکز.
55- یانگ، جفری.؛ کلوسکو، جانت.؛ ویشار، مارجوری (۲۰۰۳). درمان مبتنی بر طرح‌واره (انگاره‌درمانی). ترجمة حمید پور و اندوز. تهران: ارجمند.
57-یالوم، اروین(۱۳۹۳). روان‌درمانی اگزیستانسیال. ترجمه سپیده حبیب. تهران: نشر نو.
مقالات فارسی
1-آذرکیش، محمدرضا. (۱۳۹۴). «تحلیل بیماری دل از دیدگاه مولوی با تأکید بر مثنوی معنوی».فصلنامه عرفان اسلامی، 7:2، صص۱۲۷–۱۴۵.
2-افجه‌ای، محمد. (۱۳۹۰). «تحلیل مؤلفه‌های روان‌درمانی شناختی در مثنوی معنوی. فصلنامه پژوهش‌های عرفانی، 9:3، صص ۱۰۱–۱۲۰.
3- برزگر خالقی، محمدرضا (1386).«غم و شادی از دیدگاه مولانا». ادیان و عرفان، 12:4،صص90-115
رحیمیان، داوود. (۱۳۹۰).«تحلیل روان‌شناختی کمال‌گرایی در مثنوی»، پژوهش‌نامه مثنوی‌پژوهی، 5:2،صص۱۲۵–۱۴۴.
4-فروغی، مصطفی. (۱۳۹۷). «ذکر درمانی در عرفان اسلامی و روان‌شناسی دین. پژوهش‌نامه عرفان اسلامی، 11:3،صص ۵۳–۷۲.
منابع انگلیسی
1- Beck, A. T. (1979). Cognitive Therapy and the Emotional Disorders. New York: Penguin.
2- Young, J. E., Klosko, J. S., & Weishaar, M. E. (2003). Schema Therapy: A Practitioner’s Guide. New York: Guilford Press
3- benson, H. (1975). The Relaxation Response. New York: Harper
4- Kabat-Zinn, J. (1994). Wherever You Go, There You Are: Mindfulness Meditation in Everyday Life. New York: Hyperion
5- Leary, M. R., & Tangney, J. P. (Eds.). (2012). Handbook of Self and Identity. New York: Guilford Press
6-Ellis, A. (1994). Reason and Emotion in Psychotherapy (Revised and Updated Edition). Secaucus, NJ
7-Sternberg, R. J. (2012). Cognitive Psychology (6th ed.). Belmont, CA: Wadsworth, Cengage Learning