تأثیر هوای نفس در فتنه‌های عصر امام علی(ع)
محورهای موضوعی : اخلاق و تربیت اسلامی
محمدعلی ریاحی
1
(مجتمع آموزش عالی بم)
سید رضا موسوی
2
(دانشگاه آزاد اسلامي، بافت)
کلید واژه: فتنه, هوای نفس, عقل, بغی, عدوان, شهوت, طغیان.,
چکیده مقاله :
هدف پژوهش حاضر، تبیین نقش مؤلفه های هوای نفس(بغی، عدوان، شهوت و طغیان)، در فتنه های عصر امام علی(ع) است. عصر امام علی(ع) شاهد مردماني بود كه بر اساس عقل سليم تصميم نمیگرفتند، بلکه بر اساس امیال و هواهای نفسانی عمل میکردند. تمایلات نفسانی به چهار صورت: «بغی، عدوان، شهوت و طغیان» در ايجاد فتنه‌های عهد امام علی(ع) نقش ایفاء نمودند. «بغی» و ظلمهای هواپرستانه ی اهل جمل، صفين و نهروان، سه فتنه ی پىدرپى را پدید آورد. دستهای از روی حسادت و گروهی به خاطر هلاكت نزدیکان خويش توسط امام علی(ع)، در جنگهاي بدر و احد و... به دشمنی با ایشان پرداختند تا «عدوان»، صورت دیگر هوای نفس نیز در قالب كينهها بروز پیدا نماید. «تمایلات شهوانی» نیز در شکلگیری فتنه‌های آن روزگار تأثیر بسزائی داشت، اشتیاق فتنهگران به مال و ثروت که ستون شهوات است، پایه ی اساسی فتنه‌های عصر حضرت(ع) بود. از سوی دیگر، نافرمانی از حجت و نماینده ی خداوند در میان بندگان مصداق «طغیان» است، که مردم پس از رحلت رسول خدا(ص) با گستاخى و وقاحت تمام، مرتکب آن گشتند و فتنهها خلق کردند. روش این تحقیق، توصیفی ـ تحلیلی است. ابزار گردآوری اطلاعات، به صورت کتابخانه‌ای با مراجعه به منابع اصلی و نیز نرم‌‌‌افزارهای موجود در قالب پرونده‌های علمی به صورت ثبت اطلاعات در فیش‌های تحقیقی می‌باشد
The present research is aimed to clarify the role of the components of passion (revolt, enmity, lust, and rebellion) in seditions (Fitnas) of Imam Ali’s age. In Imam Ali’s age, there lived some people who didn’t make decisions based on their wisdom and sound judgment; rather, they acted based on their passions and temptations. Passions resulted in the seditions of Imam Ali’s age in four main forms: revolt, enmity (hostility), lust, and rebellion. Revolt and passionate cruelties of factions of Jamal, Seffin, and Nahrawan led to three consecutive seditions. A group of people, due to jealousy, and another group, due to the fact that some their close relatives had been killed by Imam Ali in Battles of Badr, Ohod, etc., feuded him; so that, “enmity”, as another form of passion, emerged in form of vengeance. “Passions” had significant role in creation of the seditions of that age. Seditionists’ eagerness toward wealth, as the basis of the passions, was the fundamental basis of the seditions in Imam Ali’s age. Furthermore, disobeying the God’s proof and representative among His servants amounts to rebellion, which people committed impudently and created many seditions after the Prophet’s death.
1. کتابنامه
2. قرآن کریم.
3. نهج البلاغة، سيّد رضى، محمد بن حسين، (۱۴۱۴ق)، (نسخه صبحىصالح) تصحيح فیض الاسلام، قم: هجرت.
4. آمدى، عبد الواحد بن محمد تميمى، (۱۳۶۶)، تصنيف غرر الحكم و درر الكلم، قم: دفتر تبليغات.
5. ابن أبي الحديد، عزالدين ابو حامد عبد الحميد بن هبه الله، (۱۴۰۴ق)، شرح نهج البلاغة، قم: مكتبة آية الله المرعشي النجفي.
6. ابن أبي شيبة الكوفي، عبد الله بن محمد، (۱۴۰۹ق)، مصنف ابن أبي شيبة، ج6، رياض: مكتبة الرشد.
7. ابن اثير، عزالدين على بن محمد، (۱۹۶۵م)، الكامل في التاريخ، بيروت: دار صادر - دار بيروت.
8. ابن أثيرجزري، أبو السعادات مبارك بن محمد، (۱۹۷۲م)، جامع الأصول في أحاديث الرسول، ج10، دمشق: مكتبة الحلواني- مطبعة الملاح - مكتبة دار البيان.
9. ابن اثير جزرى، مبارك بن محمد، (۱۳۶۷)، النهاية في غريب الحديث و الأثر، قم: مؤسسه مطبوعاتى اسماعيليان.
10. ابن اعثم كوفى، أبو محمد أحمد بن اعثم الكوفى، (۱۹۹۱م)، الفتوح، ج2، تحقيق على شيرى، بيروت: دارالأضواء.
11. ابن حنبل، أبو عبد الله أحمد بن محمد الشيباني، (۱۹۹۸م)، مسند أحمد، بيروت: عالم الكتب.
12. ابن شعبه حرّانى، حسن بن على، (۱۴۰۴ق)، تحف العقول عن آل الرسول «صَلَّى اللَّهُ عليه و آله و سَلَّم»، قم: جامعه مدرسين.
13. ابن طباطبا (ابن طقطقى) محمد بن على بن طباطبا، (۱۳۶۰)، تاريخ فخري، ترجمه محمد وحيد گلپايگانى، تهران: بنگاه ترجمه و نشر كتاب.
14. ابن فارس، ابو الحسين احمد بن فارس بن زكريا، (۱۴۰۴ق)، معجم مقائيس اللغة، ج4، قم: دفتر تبليغات اسلامى.
15. اِبْنِ قُتَيْبه دينوري، أبو محمد عبد الله بن مسلم، (۱۴۱۰ق)، الإمامة و السياسة (تاريخ الخلفاء)، ج1، بيروت: دارالأضواء.
16. ابن كثير، أبو الفداء اسماعيل بن عمر بن كثير، (۱۹۸۶م)، البداية و النهاية، ج2، بيروت: دار الفكر.
17. ابن منظور، محمد بن مكرم، (۱۴۱۴ق)، لسان العرب، بيروت: دار الفكر للطباعة و النشر و التوزيع - دار صادر.
18. ابو حنيفه دينورى، احمد بن داود، (۱۳۶۸)، اخبار الطوال، قم: منشورات الرضى.
19. ابو الفرج أصفهانى، على بن الحسين، (بی تا)، مقاتل الطالبيين، بيروت: دار المعرفة.
20. انصاريان، حسين، (۱۳۸۳)، ترجمه قرآن، قم: اسوه مؤسسه.
21. بخاری، أبو عبدالله محمد بن إسماعيل، (۲۰۰۸م)، صحیح بخاری، بیروت: دار الفکر.
22. بَلاذُرى، احمد بن يحيى، (۱۹۷۴م)، انساب الأشراف، ج2، بيروت: مؤسسة الأعلمي للمطبوعات.
23. بيهقى، ابو بكر احمد بن حسين، (۱۹۸۵م)، دلائل النبوة و معرفة أحوال صاحب الشريعة، ج1، بيروت: دار الكتب العلمية.
24. ثقفي کوفی، ابو اسحاق ابراهيم بن محمد، (۱۴۱۰ق)، الغارات، قم: دار الكتاب الإسلامي.
25. جوهرى بصرى، احمد بن عبد العزيز، (بی تا)، السقيفة و فدك، تحقیق و تصحیح محمد هادى امينى، تهران: مكتبة نينوى الحديثة.
26. راغب اصفهانى، حسين بن محمد، (۱۴۱۲ق)، مفردات ألفاظ القرآن، لبنان – سوريه: دار العلم - الدار الشامية.
27. صدوق، (شيخ صدوق)، محمد بن على بن حسين بن بابويه، (۱۴۰۳ق)، معاني الأخبار، قم: دفتر انتشارات اسلامى.
28. .........، (۱۳۶۲)، الخصال، 2جلد، قم: دفتر انتشارات اسلامى، چاپ اول.
29. صفار، محمد بن حسن، (۱۴۰۴ق)، بصائر الدرجات في فضائل آل محمّد(ص)، قم: مكتبة آية الله المرعشي النجفي.
30. طبرسى، احمد بن على، (۱۴۰۳ق)، الإحتجاج على أهل اللجاج، مشهد: مرتضى.
31. طبرى آملى، عماد الدين محمد بن أبي القاسم، (۱۳۸۳ق)، بشارة المصطفى لشيعة المرتضى، نجف: المكتبة الحيدرية.
32. طريحى، فخر الدين، (۱۴۱۶ق)، مجمع البحرين، تهران: كتابفروشى مرتضوى.
33. طوسى، (شیخ طوسی) محمد بن حسن، (۱۴۱۴ق)، الأمالي، قم: دار الثقافة.
34. فراهيدى، خليل بن احمد، (۱۴۱۰ق)، كتاب العين، 8 جلد، قم: نشر هجرت.
35. فيومى، أحمد بن محمد مقری، (۱۴۱۴ق)، المصباح المنير في غريب الشرح الكبير للرافعي، 2جلد، قم: موسسه دار الهجره.
36. قطب الدين راوندى، (۱۴۰۹ق)، سعيد بن هبة الله، الخرائج و الجرائح، 3جلد، قم: مؤسسه امام مهدى(عج).
37. كلينى، محمد بن يعقوب، (۱۴۰۷ق)، الكافي، 8جلد، تهران: دار الكتب الإسلامية.
38. مجلسى، محمد باقر، (۱۴۰۳ق)، بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، بيروت: دار إحياء التراث العربي.
39. المدنى، ضامن بن شدقم، (۱۴۲۰ق)، وقعة الجمل، قم: نشر محمد.
40. المزي، عبد الصمد شرف الدين، (۱۹۸۳م)، تحفة الأشراف بمعرفة الأطراف، بیروت: المكتب الإسلامي.
41. مسعودي، أبو الحسن على بن حسين، (۱۴۰۹ق)، مروج الذهب و معادن الجوهر، تحقيق اسعد داغر، قم: دار الهجرة.
42. مُسْكويه، ابو على احمد بن محمد رازى، (۱۳۷۹)، تجارب الأمم، تحقيق ابو القاسم امامى، تهران: سروش.
43. مسلم قشيري نیشاوری، أبو الحسن مسلم بن حجاج، (۱۹۹۳م)، صحيح مسلم، بیروت: دارالفکر.
44. مفيد، (شيخ مفيد) محمد بن محمد بن نعمان عكبرى بغدادى، (۱۴۱۳ق)، الجمل و النصرة لسيد العترة في حرب البصرة، قم: كنگره شيخ مفيد.
45. منقرى، نصر بن مزاحم، (۱۴۰۴ق)، وقعة صفين، قاهره: المؤسسة العربية الحديثة، 1382ق، افست قم: انتشارات مرعشى نجفى.
46. .........، (۱۳۷۰)، پيكار صفين، ترجمه پرويز اتابكى، تهران: انتشارات و آموزش انقلاب اسلامى.
47. مهيار، رضا، و فؤاد افرام بستانى، (۱۳۷۵)، فرهنگ ابجدى، تهران: انتشارات اسلامي.