واکاوی مفهوم عدالت اجتماعی در اندیشه سید قطب (مطالعه موردی تفسیر فی ظلال القرآن)
محورهای موضوعی : اخلاق و تربیت اسلامیشهلا داراب پور 1 , رضا شعبانی صمغ آبادی 2 * , جواد هروی 3
1 - واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی
2 - استاد گروه تاریخ،واحد علوم و تحقیقات،دانشگاه آزاداسلامی،تهران،ایران
3 - دانشیار گروه تاریخ اسلام،واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی،تهران،ایران
کلید واژه: سیدقطب, تفسیر فی ظلال القرآن, عدالت اجتماعی, ریشه ها و مبانی.,
چکیده مقاله :
از نظر اسلام عدالت یک اصل بنیادین ومهمترین رکن جامعه تلقی می شود، بطوری که فلسفه ارسال رسولان برقراری عدل وقسط در میان مردم دانسته شده است از اینروهمواره موضوع عدالت از دغدغه ها ی بشرومفاهیم محوری و نظریه پردازی صاحب نظران وفلاسفه بسیاری بوده است. سید قطب از جمله اندیشمندان مسلمان در قرن بیستم است که به بررسی ابعاد عدالت اجتماعی در اسلام پرداخته است. هدف اصلی از انجام این پژوهش؛ بررسی چیستی مفهوم عدالت اجتماعی در اندیشه سیدقطب با تکیه بر کتاب "تفسیر فی ظلال القرآن" است و اینکه وی چگونه از آن مبانی به نظریه عدالت اجتماعی اش دست یافته است. در این مقاله با روش تحلیلی، توصیفی به واکاوی مفهوم عدالت اجتماعی در تفسیر فی ظلال القران از نظر سید قطب خواهیم پرداخت. نتایج پژوهش نشان می دهد که عدالت اجتماعی در تفسیر فی ظلال القرآن، یک آرمان دست نیافتنی نیست بلکه این عدالت از طریق ایجاد جامعه ی عادلانه واخلاقی برای تبدیل آموزه ای قرانی به واقعیت جامعه بشری است بر پایه ی دستورات قران که از یک مفهوم اعتقادی جامع سرچشمه گرفته باشد وعدالت بی ارتباط به زندگی و حیات عینی انسان و جامعه نیست،بلکه معنایی فراتر از حکومت و هستی شناسانه دارد و باید که در کنش فردی و اجتماعی تحقق یابد. بر این اساس، سید قطب راه تحقق عدالت اجتماعی را در عدالت در روابط اجنماعی بین افراد ،عدالت اقتصادی ،عدالت توزیعی وحکمرانی عادلانه ومسولیت پذیر بودن انسانها می‌دانست که در زیر لوای احکام الهی تحقق می یابد.وموانع آن تبدیل دستورات قرانی به هوا وهوس، فساد وتمرد از شریعت الهی وتوزیع نا عادلانه است . ایشان چشم انداز اصلاحی خود را برای جامعه بر اساس تحقق عدالت اجتماعی می¬داند و دستیابی به مبانی اسلام، اعمال مشروعیت آن و اجرای مبانی وپیاده سازی حکومت اسلامی به عنوان یکی از مهمترین اهداف قرآن، هدف اصلی وی بوده است.
From the point of view of Islam, justice is considered to be a fundamental principle and the most important element of society, as the philosophy of sending prophets to establish equity and justice among the people has been known, hence the subject of justice has always been one of the concerns of mankind and the central concepts and theorizing of many experts and philosophes. Sayyid Qutb is one of the Muslim thinkers in the 20th century who has investigated the dimensions of social justice in Islam. The purpose of this research; The investigation of what is the concept of social justice in Sayyid Qutb's thought is based on the book "Tafsir Fi Zhalal Al-Qur'an" and how he reached his theory of social justice from those foundations. In this article, using the analytical- descriptive method the concept of social justice in the Tafsir Fi Zhalal Al- Qur'an according to Sayyid Qutb will be investigated. The results of the research show that social justice in the Tafsir Fi Zhalal AlQur'an is not an unattainable ideal, but this justice is through the creation of a justly and ethical society to transform a Qur'anic teaching into the reality of human society, based on the commands of the Qur'an, which is originated of a comprehensive ideological concept, in which the justice is not unrelated to the life of man and society, but has a meaning beyond the government and ontological and must be fulfilled in the individual and social action. Therefore, Sayyid Qutb knew the way to fulfill social justice in the justice in the social relations between individuals, economic justice, distributive justice and justly governance and responsibility of humans, whish fulfill under the banner of divine commandments. And its obstacles are the transformation of the Quranic instructions into the whims and fancies, corruption, disobedience of divine commandments, and unjustly distribution. He consider his reform vision for the society based on the fulfillment of social justice and achieving Islam foundations, applying its legitimacy, perform the foundations and implementation of the Islamic government as one of the most important goals of the Quran has been his main aim.
قرآن کریم
نهج‌البلاغه، امام علی ابن ابی طالب (ع)
ابن ابی‌جمهور، محمد بن زین‌الدین (1403)، عوالي اللئالي العزيزية في الأحاديث الدينية، قم: مؤسسه سيدالشهداء(ع)
ابن تيمية، أحمد عبد الحليم الحراني (1392)، بيان تلبيس الجهمية في تأسيس بدعهم الكلامية، تحقيق : محمد بن عبد الرحمن بن قاسم،الناشر : مطبعة الحكومة - مكة المكرمة الطبعة الأولى.
ابن سعد، محمد (1410)، الطباقات الکبری، بیروت: دار الکتب العلمية، منشورات محمد علي بيضون
ابن عباس، عبدالله (1425)،تنوير المقباس من تفسير ابن عباس، ينسب: لعبد الله بن عباس - رضي الله عنهما - (المتوفى: 68هـ) جمعه: مجد الدين أبو طاهر محمد بن يعقوب الفيروزآبادى (المتوفى: 817هـ)، لبنان: دار الكتب العلمية .
: مجد الدين أبو طاهر محمد بن يعقوب الفيروزآبادى (المتوفى: 817هـ)، لبنان: دار الكتب العلمية.
ابوریه، محمود (1389)، اضواء علی السنه المحمدیه، او، دفاع عن الحدیث، قم: انصاریان.
تمیمی آمدی، عبدالواحد بن محمد (1395)، غرر الحکم و درر الکلم، قم: موسسه فرهنگی دارالحدیث.
جهانگیری، محسن (1359)، محیی‌الدین ابن عربی چهره برجسته عرفان اسلامی، تهران: موسسه چاپ و انتشارات دانشگاه تهران.
حسین، طه (1340)، علی و بنوه، ترجمه محمدعلي خليلي، تهران: بنگاه مطبوعاتي گوتنبرگ.
حویزی، عبد علی (1383)، تفسیر نورالثقلین، قم: مطبعه العلمیة.
ذهبي، محمد السيد حسين (1377)التفسير والمفسرون، القاهرة: مكتبة وهبة.
سید قطب (1412)، فی ظلال القرآن، الطبعة: السابعة عشر، القاهرة: دار الشروق.
سید قطب (2006)، العدالة الاجتماعية فى الاسلام، مصر: مکتبة النور.
سیوطی، جلال الدین عبدالرحمان ، ترجمه االإتقان في علوم القرآن، تصحیح محمد ابوالفضل ابراهیم ، ترجمه سید مهدی حائری قزوینی، تهران امیرکبیر 1363 ، ج 2 .
شریف، محمدابراهیم (1402)، اتجاهات التجدید فی تفسیرالقرآن الکریم فی مصر، ج۱، قاهره
شیخ مفید (1414)، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، قم: دارالمفید.
صدر، محمد باقر (1397)، اقتصاد ما، تهران: دارالصدر.
طباطبايى، محمدحسين (1390)، الميزان في تفسير القرآن، ترجمه سید محمد باقر موسوی همدانی، قم مؤسسه مطبوعات دارالعلم.
طبرسي، ابی علی الفضل بن الحسن (1390)، تفسير مجمع البيان –،تهران :کتابفروشی اسلامیه.
طوسی، ابوجعفر محمدبن حسن (بی‌تا)، التبیان فی تفسیر القرآن، تحقیق و تصحیح احمد حبیب قصیر العاملی، نجف: مکتبه الامین.
فهد بن عبدالرحمان رومی (1407)، منهج المدرسة العقلیة الحدیثة فی التفسیر، ج۱، بیروت
کلینی، محمد بن یعقوب (1393)، اصول کافی، قم: دارالثقلین
المولی، سعود (2017)، الاخوان و سید القطب، قاهرة: دارالمشرف.
نیشابوری، فتّال (1423)، روضهًْ الواعظین، تهران» دلیل ما.
واحدى، على بن احمد (1383)، اسباب النزول واحدى (ترجمه ذكاوتى)، چاپ اول، تهران: نشر نى.
هادوی تهرانی، مهدی (1378)، مکتب و نظام اقتصادی اسلام، تهران: خانه خرد.
Abu Rabi "Sayyid Qutb: From Religious Realism to Radical Social Criticism, " in Islamic Quarterly, 28,1984,103-113.
Asyraf, Ab. Rahman, (2006) The nature and practices of social justice in the view of Sayyid Qutb. Jurnal Pembangunan Sosial, 9. pp. 151-164. ISSN 1394-6528
Britannica, T. Editors of Encyclopaedia (2023, February 28). Sayyid Quṭb. Encyclopedia Britannica.
https://www.britannica.com/biography/Sayyid-Qutb
Khälidi, Salah cAbd al-Fattäh, S'ayyid Qutb: Min al-Miläd i1ä'l-Istishhdd, Damascus: Dar al-Qalam, 1994.
Saläh, Shädl, al-Shah7di7ni: Hasan al-Banna tiva Sayyid Qulb, Mansura: Dar al Wafä', 1994.
85 |
نوع مقاله: پژوهشی
صفحات 108- 85
واکاوی مفهوم عدالت اجتماعی در اندیشه سید قطب (مطالعه موردی تفسیر فی ظلال القرآن)
شهلا داراب پور 1
رضا شعبانی صمغ آبادی 2
جواد هروی 3
چکیده
از نظر اسلام عدالت یک اصل بنیادین ومهمترین رکن جامعه تلقی می شود، بطوری که فلسفه ارسال رسولان برقراری عدل وقسط در میان مردم دانسته شده است از اینروهمواره موضوع عدالت از دغدغه ها ی بشرومفاهیم محوری و نظریه پردازی صاحب نظران وفلاسفه بسیاری بوده است. سید قطب از جمله اندیشمندان مسلمان در قرن بیستم است که به بررسی ابعاد عدالت اجتماعی در اسلام پرداخته است. هدف اصلی از انجام این پژوهش؛ بررسی چیستی مفهوم عدالت اجتماعی در اندیشه سیدقطب با تکیه بر کتاب "تفسیر فی ظلال القرآن" است و اینکه وی چگونه از آن مبانی به نظریه عدالت اجتماعی اش دست یافته است. در این مقاله با روش تحلیلی، توصیفی به واکاوی مفهوم عدالت اجتماعی در تفسیر فی ظلال القران از نظر سید قطب خواهیم پرداخت. نتایج پژوهش نشان می دهد که عدالت اجتماعی در تفسیر فی ظلال القرآن، یک آرمان دست نیافتنی نیست بلکه این عدالت از طریق ایجاد جامعه ی عادلانه واخلاقی برای تبدیل آموزه ای قرانی به واقعیت جامعه بشری است بر پایه ی دستورات قران که از یک مفهوم اعتقادی جامع سرچشمه گرفته باشد وعدالت بی ارتباط به زندگی و حیات عینی انسان و جامعه نیست،بلکه معنایی فراتر از حکومت و هستی شناسانه دارد و باید که در کنش فردی و اجتماعی تحقق یابد. بر این اساس، سید قطب راه تحقق عدالت اجتماعی را در عدالت در روابط اجنماعی بین افراد ،عدالت اقتصادی ،عدالت توزیعی وحکمرانی عادلانه ومسولیت پذیر بودن انسانها می‌دانست که در زیر لوای احکام الهی تحقق می یابد.وموانع آن تبدیل دستورات قرانی به هوا وهوس، فساد وتمرد از شریعت الهی وتوزیع نا عادلانه است . ایشان چشم انداز اصلاحی خود را برای جامعه بر اساس تحقق عدالت اجتماعی میداند و دستیابی به مبانی اسلام، اعمال مشروعیت آن و اجرای مبانی وپیاده سازی حکومت اسلامی به عنوان یکی از مهمترین اهداف قرآن، هدف اصلی وی بوده است.
واژگان کلیدی
سیدقطب، تفسیر فی ظلال القرآن، عدالت اجتماعی، ریشه ها و مبانی.
[1] . دانشجوی دکتری گروه تاریخ، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.
Email: darabpoursh29@gmail.com
[2] . استاد گروه تاریخ، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران. (نویسنده مسئول)
Email: rezashabani329@gmail.com
[3] . دانشیار گروه تاریخ، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.
Email: mr.javadheravi@gmail.com
تاریخ دریافت: 2/6/1402 پذیرش نهایی: 6/9/1402