نقش فارابی در شکل گیری فرهنگ و تمدن ایرانی اسلامی
محورهای موضوعی : اخلاق و تربیت اسلامی
1 - استادیار گروه فلسفه ،دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شهید باهنر کرمان، کرمان، ایران
کلید واژه: فارابی, فرهنگ, تمدن, تمدن ایرانی اسلامی,
چکیده مقاله :
فرهنگ و تمدن ایرانی اسلامی دارای علوم و دانش مختلف، خرد، آداب و سنت گوناگونی است که برگرفته از ادوار تاریخی و هویتی ایرانیان بوده است. در اندیشۀ فارابی، ساختارعقل فعال، ارتباطات و تفکر ایرانی همسو با مدینه فاضله و دو واژه ملت و امت شکل گرفته است و وی این عوامل را از اصلی ترین عوامل ساختار فرهنگ و تمدن هر قومی دانسته است. بر این اساس هدف اصلی پژوهش واکاوی نقش فارابی در شکلگیری فرهنگ و تمدن ایرانی اسلامی است. حال در جهت رهیافت به این هدف پژوهش حاضر از روش تحقیق مطالعات تحلیلی و شیوه گردآوری اطلاعات به صورت مطالعات کتابخانه‌ای استفاده کرده است. نتایج نشان داد که فارابی تحول فرهنگ و تمدن را در جامعه را مبتنی بر ارتباطات بیان می‌نماید. از دیدگاه فارابی، سلطۀ هریک از مغالطه، صناعات برهان، خطابه، جدل و شعر با نام الگوي ارتباط دهنده بیشتر مدینه، معین‌کننده فرهنگ(ملت) و جامعه(مدینه/امت) ویژه‌ای می‌گردند؛ چرا که هر نشانه ارتباطی نظام معنایی ویژه‌ای را کمی آفریند و برپایی فرهنگ و تمدن خاصی را معین می‌سازد. ضمن آنکه در یک جمع‌بندی کلی می‌توان اذعان نمود که فارابی در رابطه با فرهنگ ایرانی، فلسفه یونانی را به گونه‌ای در ذهنیت دینی خویش جذب نمود که بتواند اسلام و فرهنگ ایرانی را پذیرش نماید. از این رو او اساس و پایه "جهان مدارانه" فلسفه یونانی را از فرهنگ ایرانی اسلامی اخذ نمود تا صور "خدامدارانه" به آن بنمایاند. لذا، فارابی برای فرهنگ ایرانی اسلامی، فلسفه‌ای ایجاد نمود که به ذاتش تنها به صورت قائم و نه رواقی، مشایی و نوافلاطونی باشد و از تمام مکاتب فلسفی تأثیر گرفته و سیراب شده باشد، اما روحش، روح اسلامی باشد. از این رو وی نقش ارزنده‌ای در تاریخ فرهنگ و تمدن ایران اسلامی داشته است.
Iranian Islamic culture and civilization has various sciences and knowledge, wisdom, manners and traditions that have been derived from the historical periods and identity of Iranians. In Farabi's thought, the structure of active intellect, communication and Iranian thinking aligned with the utopia and the two words nation and nation have been formed, and he considered these factors to be the most important factors in the structure of the culture and civilization of any nation. Based on this, the main goal of the research is to analyze the role of Farabi in the formation of Iranian Islamic culture and civilization. Now, in order to reach this goal, the current research has used the research method of analytical studies and the method of collecting information in the form of library studies. The results showed that Farabi expresses the evolution of culture and civilization in society based on communication. From Farabi's point of view, the mastery of each of fallacies, arguments, speeches, polemics, and poetry, with the name of the model that communicates the most of Medina, determines the culture (nation) and society (Madina/Ummat) is special; Because each sign of communication creates a special semantic system and determines the establishment of a certain culture and civilization. In addition, in a general summary, it can be acknowledged that Farabi, in relation to Iranian culture, absorbed Greek philosophy in his religious mentality in such a way that he could accept Islam and Iranian culture. Therefore, he took the basis and basis of "world-oriented" Greek philosophy from Iranian Islamic culture in order to give it "God-oriented" forms. Therefore, Farabi created a philosophy for the Iranian Islamic culture that is only upright and not stoic, pedestrian and neo-platonic, and has been influenced and influenced by all philosophical schools, but its soul is the Islamic spirit. Therefore, he has played a valuable role in the history of culture and civilization of Islamic Iran.
ابوالحسن علی¬بن یوسف شیبانی القفطی، جمال¬الدین .(1371). تاریخ الحکماء، ترجمۀ فارسی از قرن یازدهم هجری، به کوشش بهین دارایی .تهران: دانشگاه تهران.
داوري اردکانی، رضا. (1381). فارابی فیلسوف فرهنگ، تهران، انتشارات: ساقی.
دایبر، هانس(1383) پیش¬زمینۀ اسماعیلی فلسفۀ سیاسی فارابی، در درآمدی بر چالش آرمان و واقعیت در فلسفۀ سیاسی فارابی: مجموعه مقالات، ویراستۀ محمد کریمی زنجانی اصل تهران. انتشارات کبیر.
سجستانی، ابویعقوب،(1367). کشف المحجوب، با مقدمۀ هانری کربن، تهران، انتشارات: کتابخانۀ طهوری.
شکری.هوشنگ.(1397). نگره هاي ايراني در انديشۀ فارابي. ایران نامه. سال2. شماره1. 44-61.
صیدالی. محمد. (1395). بررسی تطبیقی روش شناسی اندیشه آرمانشهر در آراء فارابی و تامس مور. فصلنامه پژوهش‌های سیاسی. شماره16. 70-93.
فارابی، ابونصر.(1389). السیاسه المدنیه، ترجمۀ حسن ملکشاهی. انتشارات دانشگاه تهران.
فارابی، ابونصر.(1390)، التنبیه علی سبیل السعاده فارابی و راه سعادت، ترجمۀ نواب مقربی، تهران، انتشارات: بنیاد حکمت ملاصدرا.
فارابی، ابونصر.(1361)، اندیشه‌های اهل مدینۀ فاضله، ترجمۀ سیدجعفر سجادی، تهران، انتشارات: طهوری.
فارابی، ابونصر. (1995). تحصیل السعاده، قدم له و شرحه علي بو ملجم،بيروت، انتشارات دار و مكتبه الهلال.
فارابی، ابونصر. (1388). فصول منتزعه، ترجمه و شرح حسن ملکشاهی، تهران: انتشارت سروش.
کرباسی زاده، علی، ذوفقاری. زهرا.(1393). بررسي تطبيقي شهر خداي آگوستين و مدينه فاضله فارابي. فصلنامه انديشه ديني دانشگاه شيراز. دوره14. شماره3. 73-90
قائمی نیک، محمدرضا. پارسیانا. حمید.(1397). تکوین علم مدنی فارابی از منظر روش شناسی بنیادین. فصلنامه علمي پژوهشي نظريه هاي اجتماعي متفكران مسلمان. سال8. شماره1. 9-36.
مجتبایی فتح¬الله. (1352). شهر زیبای افلاطون و شاهی آرمانی در ایران باستان، تهران: انتشارات انجمن فرهنگ ایران باستان.
مفتونی. نادیا.(1400). تحلیل نظریه مشروعیت فارابی در مقایسه با نظریه بروس اکرمن. دو فصلنامه اندیشه های فلسفی و کلامی. شماره22. 63-76.
مفتونی. نادیا. مقدم. قاسم. (1394). خطابه به مثابه راهبرد فرهنگی در اندیشه فارابی. فصلنامه حکمت سینوی. سال18. 97-109.
مقدم. قاسم. محمدی اشیانی. محمدرضا.(1395). ابتنای مدینه فاضله فارابی بر اصالت «انسان متصل به وحی». فصلنامه حکمت اسلامی. سال4. شماره1. 51-70.
نساج. حمید. بهرامی. مرتضی.(1402). جنگ و صلح در اندیشه سیاسی فارابی. فصلنامه پژوهش های دفاعی امنیتی اسلام. انتشار آنلاین.
269 |
نوع مقاله: پژوهشی
صفحات 282 - 269
نقش فارابی در شکل گیری فرهنگ و تمدن ایرانی اسلامی
محیا رفیعی 1
چکیده
فرهنگ و تمدن ایرانی اسلامی دارای علوم و دانش مختلف، خرد، آداب و سنت گوناگونی است که برگرفته از ادوار تاریخی و هویتی ایرانیان بوده است. در اندیشۀ فارابی، ساختارعقل فعال، ارتباطات و تفکر ایرانی همسو با مدینه فاضله و دو واژه ملت و امت شکل گرفته است و وی این عوامل را از اصلی ترین عوامل ساختار فرهنگ و تمدن هر قومی دانسته است. بر این اساس هدف اصلی پژوهش واکاوی نقش فارابی در شکلگیری فرهنگ و تمدن ایرانی اسلامی است. حال در جهت رهیافت به این هدف پژوهش حاضر از روش تحقیق مطالعات تحلیلی و شیوه گردآوری اطلاعات به صورت مطالعات کتابخانه‌ای استفاده کرده است. نتایج نشان داد که فارابی تحول فرهنگ و تمدن را در جامعه را مبتنی بر ارتباطات بیان می‌نماید. از دیدگاه فارابی، سلطۀ هریک از مغالطه، صناعات برهان، خطابه، جدل و شعر با نام الگوي ارتباط دهنده بیشتر مدینه، معین‌کننده فرهنگ(ملت) و جامعه(مدینه/امت) ویژه‌ای می‌گردند؛ چرا که هر نشانه ارتباطی نظام معنایی ویژه‌ای را کمی آفریند و برپایی فرهنگ و تمدن خاصی را معین می‌سازد. ضمن آنکه در یک جمع‌بندی کلی می‌توان اذعان نمود که فارابی در رابطه با فرهنگ ایرانی، فلسفه یونانی را به گونه‌ای در ذهنیت دینی خویش جذب نمود که بتواند اسلام و فرهنگ ایرانی را پذیرش نماید. از این رو او اساس و پایه "جهان مدارانه" فلسفه یونانی را از فرهنگ ایرانی اسلامی اخذ نمود تا صور "خدامدارانه" به آن بنمایاند. لذا، فارابی برای فرهنگ ایرانی اسلامی، فلسفه‌ای ایجاد نمود که به ذاتش تنها به صورت قائم و نه رواقی، مشایی و نوافلاطونی باشد و از تمام مکاتب فلسفی تأثیر گرفته و سیراب شده باشد، اما روحش، روح اسلامی باشد. از این رو وی نقش ارزنده‌ای در تاریخ فرهنگ و تمدن ایران اسلامی داشته است.
واژگان كليدي
[1] . استادیار گروه فلسفه ،دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شهید باهنر کرمان، کرمان، ایران.
Email: Rafiee-m@uk.ac.ir
تاریخ دریافت: 10/8/1402 پذیرش نهایی: 7/11/1402