تأثیرپذیری ابن مسکویه از فارابی در مسئله اعتدال و سعادت
محورهای موضوعی : اخلاق و تربیت اسلامی
کلید واژه: فارابی, ابن مسکویه, سعادت, فضیلت, اعتدال طلایی ,
چکیده مقاله :
بعد از عصر ترجمه و توجه مسلمانان به مفاخر فکری و فرهنگی یونانیان یکی از آثاری که مورد اقبال ایشان قرار گرفت کتب اخلاقی ارسطو بود، هر چند که دیدگاههای مابعدالطبیعی و منطق او هم مورد عنایت و توجه مسلمانان قرار گرفت امّا توجه ایشان به آثار اخلاقی ارسطو، با وجود دیدگاههای متنوع دیگری که در این حوزه وجود داشت، محل تأمل و امعان نظر است. در این میان می‌توان مشخصاً از اندیشمندان بنامی نام برد که بخشی از تلاش فکری خود را مصروف بحث اخلاق و فلسفه اخلاق نموده و در میان نظامهای گوناگون فکری در این عرصه توجه‌شان را معطوف ارسطو و نظریه معروف «اعتدال طلایی» وی کرده‌اند؛ فارابی و ابن مسکویه از آن جمله‌اند. فارابی کتاب تحصیل‌السعاده را نوشته و ابن مسکویه کتاب الطهاره و تهذیب‌اخلاق را، و هر دو حکیم در طراحی نظام اخلاقی خویش توجهات ارسطویی را نشانگرند. امّا در این میان، این فارابی است که حلقه اتصال حکمای بعد از خود با اندیشه ارسطویی محسوب می‌شود. در این مقاله سعی شده تا با مقایسه دیدگاه ابن مسکویه با فارابی، آنهم در بخشی از مسائل اخلاق، یعنی نظریه اعتدال، سعادت و فضیلت، تأثیر تحلیل فارابی بر آراء او نشان داده شود و ضمناً وجوه مشترک دو حکیم نیز که عموماً برگرفته از اعتقادات دینی مشترک ایشان است، بازنمایی شود و بدینوسیله به این نتیجه رهنمون می‌شویم که ابن مسکویه هم متأثر از فارابی و هم متأثر از ارسطو است. تأثیر از ارسطو در اصل نظریه اعتدال و تأثیر از فارابی در تحلیل آن نظریه و آموزه‌های دینی مورد اعتقاد اوست.
After the translation period and Muslim's focusing on the Greek cultural and intellectual scholars, Aristotle moral books became popular. While his metaphysical and logical views were also being spread all around Islamic lands, Muslims' attention to his moral works is significant, though there were other philosopher's ideas in this field. We can list well-known scholars who tried to study the moral issues and philosophy of ethics. Among all of their ethical systems, some including Al-Farabi and Ibn Meskavayh focused on Aristotle thoughts and his famous idea of "golden mean". Al- Farabi wrote the book of Tahsil Al- Sa'adat (Achieving Happiness) and Ibn Meskavayh wrote Al-Taharat (Purification) and Tahzib E Nafs (Refining Soul). Both scholars appreciated Aristotle's ideas in designing a moral system. In fact, Al-Farabi is known as a connecting chain between his later philosophers and Aristotle. Therefore, in this paper, we are trying to compare Ibn Meskavayh and Farabi's view points on different ethical issues including mean, happiness, and virtue. Also we are studying about the influence of Al-Farabi on Ibn Meskavayh thoughts and representing their similar ideas influenced by religion. Finally, we come to this conclusion that Ibn Meskavayh was influenced by both Aristotle and Al-Farabi. Aristotle affected him through his idea of "golden mean" and Al-Farabi influenced him through analyzing the idea and religious teachings.
"ابن مسکویه، علی احمد بن محمد بن یعقوب الرازی، (1411) «تهذیب الاخلاق و تطهیر الاعراق»، قدّم له الشیخ حسن تمیم القاضی الشرعی، انتشارات بیدار، الطبعه الثالثه، مطبعه امیر،
ــــــــ، (1314) «ترتیب السعادات»، حاشیه مکارم الاخلاق طبرسی، بی‌نا، تهران،
ـــــــ، (1319) «الفوز الاصغر»، بی‌نا، بیروت
ارسطو، (1385)«اخلاق نیکوماخوس»، ترجمه محمدحسن لطفی، انتشارات طرح نو،
افلاطون، (2535) «جمهوری»، ترجمه فواد روحانی، بنگاه ترجمه و نشر کتاب،
پاپکین و استرول ، ریچارد و آوروم، (1402) «کلیات فلسفه»، ترجمه و اضافات دکترسید جلال‌الدین مجتبوی، انتشارات حکمت،
طوسی، خواجه نصیرالدین، (1391)«اخلاق ناصری»، تصحیح و تنقیح مجتبی مینوی و علیرضا حیدری، انتشارات خوارزمی،
فارابی، ابونصر، (1405الف) «فصول منتزعه»، حققه و قدم‌له و علق علیه الدکتور فوزی متری نجار، المکتبه‌الزهرا،
ـــــــ، (1412) «احصاء العلوم»، قدم له و شرحه و بوبّه الدکتور علی بوملحم، دارمکتبه الهلال، بیروت، لبنان،
ـــــــ، (1366) «السیاسه المدنیه» الملقب بمبادی الموجودات، حققه و قدم له و علّق علیه الدکتور فوزی متری نجار، انتشارات الزهرا،
ــــــــ، (1405ب)«کتاب الجمع بین رأیی الحکیمین»، قّدم له و علّق علیه الدکتور البیر نصری نادر الطبعه الاولی فی بیروت، دارالمشرق، الطبعه الثانیه فی ایران، المکتبه الزهرا،
ــــــــ، (1379)«اندیشه‌های اهل مدینه فاضله» ترجمه و تحشیه از دکتر سیدجعفر سجادی، سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی،
ــــــــ،(1389) «فصوص الحکمه» و شرحه للسید اسماعیل الحسینی الشنب غازانی، مع حواشی المیر محمدباقر الداماد، تحقیق علی اوجبی، تهران، حکمت،
ــــــ، (1421)«کتاب تحصیل السعاده»، قدم له و علّق علیه و شرحه الدکتور علی بوملحم، دارمکتبه الهلال، بیروت
نارزاده کرمانی، فرناز، (1376) «فلسفه سیاسی فارابی»، انتشارات دانشگاه الزهراء(س)
نراقی، ملااحمد،( بی تا )«معراج السعاده»، سازمان انتشارات جاویدان،
Aristotle, Nicomachaean , Ethics, Book II, 1103a14 25, 55nl
Fakhry, Majid, (1998) ""Ethical in Islamic philosophy"" in Routledge Encyclopedia of philosophy, ed Edward craig, London and New york,.
"