تحلیل اعتبارات اخلاقی در بستر اندیشه عرفانی
محورهای موضوعی : اخلاق و تربیت اسلامی
کلید واژه: ادراکات اعتباری, هدایت تکوینی, قوۀ خیال, آثار وضعی اعمال ,
چکیده مقاله :
مطابق تفسیری مشهور از نظریۀ اعتباریات علامۀ طباطبایی، اخلاق دست کم در مقام اثبات- امری برساخته یا به تعبیری دیگر، طرحی از قوای فعّاله آدمی برای دست‌یابی به اهداف حیاتی تلقی می‌شود. اکنون پرسش این‌جاست که اگر با دستگاه اندیشۀ عرفانی به این موضوع بنگریم، اعتبارات اخلاقی چه نقشی را در منظومۀ فکری علامه بر عهده خواهند داشت؟ نگارنده این پرسش را به متن آثار ایشان عرضه کرده و با بهره گرفتن از اصطلاح‌شناسی رایج در اخلاق و عرفان، به پاسخ‌های زیر دست یافته است: الف) علامه در نگرش عرفانی- اخلاقی خود، در گام نخست واقع‌گرای طبیعت‌گرا و در ادامه گام نهایی واقع‌گرای فراطبیعت‌گراست. ب) در نگرش او احکام اخلاقی به مدد عقل ذی‌مراتب انسان قابل تصدیق هستند. ج) این اندیشه به فضیلت‌گرایی اخلاقی- عرفانی منتهی می‌شود. د) مطابق این نگاه، مرز عمل اخلاقی و غیراخلاقی، توهّم استغنای فاعل از حضرت حق است.
"According to a famous interpretation, Allameh Tabatabaei considers ethics as a contingent conception which origins from “active human faculty” for designing plans, taking tools and reaching the vital life purposes. Now, we want to know that: if we turn back to mystic context and take its themes as a viewpoint, is “moral contingents” theory can be matched with the other parts of Tabatabaei’s thought? In short, by using the ethical- mystic terminology, we can confirm positive option and conclude that: A) Tabatabaei has the natural realist view- at his first step- and takes the non-natural realist view in continue. B) Ethical judgments can be recognized with human intellect, which is sized in rank of existence. C) He walks with virtue ethics and tends to it. D) There is a clear line which divides ethical action from non-ethical one; human being is depended on God, and the moral agent must respect to this line."
آشتیانی، سید جلال؛ 1380، شرح مقدمۀ قیصری بر فصوص الحکم؛ قم؛ بوستان کتاب؛ چاپ پنجم.
اردستانی، محمد علی و کوچنانی، قاسمعلی؛ 1388، ابداعات فلسفی علامه طباطبایی؛ تهران؛ پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی؛ چاپ اول.
امید، مسعود؛1380، نظری به زندگی و برخی آراء علامه طباطبایی؛ تهران؛ سروش؛ چاپ اول.
بابایی، علی؛ 1386، پریچهرۀ حکمت(زیبایی‌شناسی در مکتب صدرا)؛ تهران؛ مولی؛ چاپ اول.
ترکاشوند، احسان و میرسپاه، اکبر؛ 1389، تفسیری نو از اعتباریات علامه طباطبایی با نگاهی تطبیقی به رسالۀ اعتباریات و المیزان؛ معرفت فلسفی؛ سال هشتم؛ شمارۀ 1، صص 54- 25.
پورحسن، قاسم؛ 1392، اعتباريات اجتماعی و نتايج معرفتی آن؛ بازخوانی ديدگاه علامه طباطبائی؛ حکمت و فلسفه؛ سال نهم؛ شمارۀ 4؛ صص 70- 47.
جوادی آملی، عبدالله؛ 1391، شمس الوحی تبریزی(سیرۀ علمی علامه طباطبایی)؛ قم؛ إسراء؛ چاپ چهارم
--------؛ شمس الوحی تبریزی، 1393، (تحریر رساله الولایه)؛ ج 1و 2؛ قم؛ إسراء؛ چاپ اول.جوادی، محسن؛ 1375، مسأله باید و هست؛ قم؛ دفتر تبلیغات اسلامی؛ چاپ اول.
حسن زادۀ آملی، حسن؛ 1384، ممد الهمم فی شرح فصوص الحکم؛ تهران؛ سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی؛ چاپ دوم.
حکمت، نصرالله؛ 1389، حکمت و هنر در عرفان ابن عربی؛ تهران؛ فرهنگستان هنر؛ چاپ سوم.
رحیم پور، فروغ السادات و یاوری، 1388،سوده؛ مقایسه دیدگاه علامه طباطبایی و محیی الدین ابن عربی در مسأله رؤیت و مشاهده؛ تافیزیک، سال چهل و پنجم، دوره جدید، شماره 3 و 4، صص 86- 65. سروش، عبدالکریم؛ 1380، تفرّج صنع؛ تهران؛ صراط؛ چاپ پنجم.
شایگان، داریوش؛ 1387، شخصیت پرجاذبۀ علامه طباطبایی؛ بخارا؛ سال یازدهم؛ شمارۀ 67؛ ص 484- 486.
طباطبایی، محمد حسین؛1389، انسان از آغاز تا انجام؛ ترجمه و تعلیقات: صادق لاریجانی؛ به کوشش سیّد هادی خسروشاهی؛ قم؛ بوستان کتاب؛ چاپ سوم.
----؛ برهان؛ ترجمه، تصحیح و تعلیق: مهدی قوام صفوی؛ 1387، قم؛ بوستان کتاب؛ چاپ دوم--------------، تفسیرالمیزان؛ 1392، ج1؛ ترجمۀ سید محمد باقر موسوی همدانی، قم، دفتر انتشارات¬ اسلامی، چاپ سی و دوم.
--------------؛ بی‌تا، حاشیه کفایه الاصول؛ ج1 قم؛ بنیاد علمی علامه طباطبایی.
--------------؛ 1389، روابط اجتماعی در اسلام؛ ترجمۀ محمدجواد حجتی کرمانی؛ به کوشش سیّد هادی خشروشاهی؛ قم؛ بوستان کتاب؛ چاپ دوم (ب).
-------------؛ 1388، مجموعه رسائل؛ ج2؛ به کوشش سیّد هادی خسروشاهی؛ قم؛ بوستان کتاب؛ چاپ دوم.
-------------؛ 1428، مجموعه رسائل؛ تحقيق الشيخ صباح الربیعی؛ قم؛ مكتبة فدک لإحياء التراث؛ الطبعه الاولی.
طوسی، سیّد خلیل الرحمان؛ 1392، درآمدی بر اخلاق فلسفی در حکمت متعالیه؛ قم؛ پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی؛ چاپ اول.
فصیحی، سید حسین و رضاپور، محمد؛ 1392، ماهیت اعتباریات و بررسی پیوستگی آن با حقایق اجتماعی؛ پژوهش‌نامۀ حکمت و فلسفۀ اسلامی؛ سال یازدهم؛ شمارۀ 43؛ صص 56- 27.
کربن، هانری؛ 1384، تخیّل خلّاق در عرفان ابن عربی؛ ترجمۀ انشاءالله رحمتی؛ تهران؛ جامی؛ چاپ نخست.
لاریجانی، 1384، صادق؛ استدلال در اعتباریات؛ پژوهش‌های فلسفی کلامی؛ سال ششم؛ شمارۀ 4؛ صص30- 4.
-----------؛ 1386، الزامات عقلی و اخلاقی؛ پژوهش‌های اصولی، شمارۀ6؛ صص25- 7.
مصباح یزدی، 1393، محمد تقی؛ نقد و بررسی مکاتب اخلاقی؛ قم؛ موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی؛ چاپ چهارم.
------------؛ 1388، فلسفۀ اخلاق؛ شرکت چاپ و نشر بین الملل؛ چاپ چهارم.
مصلح، علی اصغر؛ 1392، «اعتباريات علامه طباطبائی» طرحی فلسفی برای فرهنگ؛ حکمت و فلسفه؛ سال نهم؛ شمارۀ 4؛ صص 46- 27.
مطهری، مرتضی؛ 1380، مجموعه آثار؛ ج6؛ تهران؛ صدرا؛ چاپ هشتم.
------------؛ 1390، فلسفۀ اخلاق؛ تهران؛ صدرا؛ چاپ سی و پنجم.
معلمی، حسن؛ 1389، رابطة بايد و هست از منظر علامه طباطبايي؛ حکمت معاصر؛ سال اول؛ شمارۀ دوم؛ صص 106- 97.
مهدوی نژاد، محمد حسین؛ 1391، تحلیلی فلسفی از مبناي انسا ن‌شناختی و انگیزش اخلاقی در اندیشۀ علامه طباطبایی؛ حکمت صدرایی؛ سال اول؛ شمارۀ 1، صص 108-95.