مؤلفه‌های حلم و بردباری از نگاه قرآن کریم و روایات معصومین(علیهم‌اسلام)
محورهای موضوعی : اخلاق و تربیت اسلامیزینب ملکی بابهویزی 1 , محمدرضا ابویی مهریزی 2 * , اعظم اعتمادی فرد 3
1 - دانشگاه آزاد اسلامی، یزد
2 - دانشگاه آزاد
3 - دانشگاه آزاد
کلید واژه: حلم, بردباری, قرآن کریم, روایات,
چکیده مقاله :
از منظر دین مبین اسلام، ایمان، عبادت، عزت و کرامت نفس، بدون حلم، قوام و دوامی ندارد و تعلیم و تربیت و تبلیغ دین، بدون آن میسّر نمی‌گردد. حلم؛ یکی از برترین خصلت‌های اخلاقی است که در زندگی اجتماعی و در تعامل با دیگران محقق می‌شود و در آیات متعددی از قرآن کریم و روایات مختلف صادره از ائمه‌ی معصومین(علیهم‌السلام) مورد توجه قرار گرفته است. این فضیلت از صفات خداوند متعال و برخی از پیامبران شمرده شده است. در اهمیت حلم همین بس که انسان برای رسیدن به سعادت، راهی جز تزکیه و تهذیب نفس که همان کسب مکارم و فضایل و دوری از رذایل اخلاقی است، ندارد و حلم یکی از مؤلفه‌های مهم و مؤثر در این زمینه به شمار می‌رود؛ از این رو باید با تکیه و عمل به دستورات قرآن کریم و به‌کارگیری سیره‌ی گفتاری، رفتاری و عملی ائمه‌ی معصومین(علیهم‌السلام) در جهت تخلّق به حلم و اصلاح خود و همه‌ی افراد حاضر در عرصه‌ی اجتماع کوشید تا شاهد جامعه‌ای معتدل، عزت‌مند و آرام باشیم. در مقاله‌ی حاضر که به روش کتابخانه‌ای و به شیوه توصیفی- تحلیلی انجام شده، ضمن تبیین ماهیت حلم، ایمان، عقل، کظم غیظ، صبر، تواضع، وقار، علم، سکوت و عفو و گذشت به‌عنوان مهم‌ترین مؤلفه‌های این فضیلت اخلاقی از منظر قرآن و روایات مورد بررسی قرار گرفته است.
From the perspective of the religion of Islam, faith, worship, honor and dignity of the soul, without patience, consistency and permanence, and education and propagation of religion, is not possible without it. Patience; It is one of the best moral qualities that is achieved in social life and in interaction with others, and has been considered in several verses of the Holy Quran and various narrations issued by the Imams of the Infallibles (peace be upon them). This virtue is considered one of the attributes of God Almighty and some prophets. In the importance of patience, it is enough that man has no choice but to cultivate and purify his soul, which is the acquisition of virtues and virtues, and avoidance of moral vices, and patience is one of the most important and effective components in this field; Therefore, we should try to witness a moderate, honorable and peaceful society by relying on and following the commands of the Holy Quran and using the speech, behavior and practical life of the Imams of the Infallibles (peace be upon them) in order to create for themselves and all those present in the community. In the present article, which has been done in a library method and in a descriptive-analytical manner, while explaining the nature of patience, faith, intellect, resentment, patience, humility, dignity, knowledge, silence and forgiveness as the most important components of this moral virtue from the perspective The Qur'an and hadiths have been examined.
قرآن کریم، ترجمه: مکارم شیرازی، ناصر، 1380، تهران، دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامی.
نهج‌البلاغه، شریف الدین رضی الدین، محمّد بن حسن، 1386، ترجمه: حسین انصاریان، نوبت چاپ دوم، تهران، پیام آزادی.
آمدی، عبد الواحد بن محمد تمیمی، 1410، تصنیف غررالحكم و دررالكلم، محقق: مصطفی درایتی، نوبت چاپ دوم، قم، دارالکتاب الاسلامی.
ابن بابویه، محمّد بن علی، 1376، امالی، مترجم: محمّدباقر کمره‌ای، نوبت چاپ ششم، تهران، انتشارات کتابچی.
-----------------، 1381، الخصال، مترجم: محمّدباقر کمره‌ای، نوبت چاپ نهم، تهران، انتشارات کتابچی.
ابن فارس، احمد، 1404، معجم المقائیس اللغه، نوبت چاپ اول، قم، مکتب الاعلام الاسلامی.
ابن ماجه، محمّد بن یزید، 1418، سنن، نوبت چاپ اول، دارالجیل، بیروت.
ابن منظور، محمّد بن مکرم، 1414، لسان العرب، نوبت چاپ سوم، بیروت، دارالصادر.
ازهری، محمد بن احمد، 1421، تهذیب اللغه، نوبت چاپ اول، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
بروجردی، سید حسین، 1422، جامع الاحادیث شیعه، نوبت چاپ اول، تهران، مهر.
پاکدامن، نعمت الله، 1396، نسیم سحر، نوبت چاپ اول، تهران، چاپار.
پاینده، ابوالقاسم، 1383، نهج‌الفصاحه، تصحیح و تنظیم: عبدالرسول پیمانی و محمد امین شریعتی، نوبت چاپ دوم، اصفهان، خاتم الانبیاء.
تهرانی، آقا مجتبی، 1391، کیش پارسایان، نوبت چاپ دهم، تهران، فرهنگ و اندیشه‌ی اسلامی.
جوادی آملی، عبدالله، 1396، تفسیر تسنیم، نوبت چاپ پنجم، قم، إسراء.
جوهری، اسماعیل بن حماد، 1404، الصحاح، نوبت چاپ سوم، بیروت، دارالعلم للملایین.
حاکم نیشابوری، محمّد بن عبدالله، 1435، مستدرک علی الصحیحین، نوبت چاپ اول، بیروت، داراالتاصیل.
حَرّانی، حسین بن علی بن شعبه، 1382، تحف العقول، ترجمه: صادق حسن زاده، نوبت چاپ اول، قم، آل علی(علیهم‌السلام).
حرّ عاملی، محمّد بن حسن، 1414، وسائل الشیعه، نوبت چاپ اول، قم، آل البیت(علیهم‌السلام).
دیلمی، حسن بن ابی الحسن، 1412، ارشادُ القُلوب إلی الصّواب المُنجی من عَمَل به مِن ألیم العِقاب، نوبت چاپ اول، قم، انتشارات رضی.
راغب اصفهانی، حسین بن محمّد، 1412، المفردات فی غریب القرآن، نوبت چاپ اول، بیروت، دارالشامیه.
طباطبایی، محمّدحسین، 1387، المیزان فی تفسیر القرآن، مترجم سید باقر موسوی همدانی، نوبت چاپ یازدهم، قم، جامعه مدرسین حوزه علمیه.
طبری، محمّد بن جریر، 1362، تاریخ طبری، مترجم: ابوالقاسم پاینده، نوبت چاپ دوم، تهران، اساطیر.
طوسی، ابوجعفر بن محمد بن الحسن، 1414، الامالی، نوبت چاپ اول، قم، دارالثقافه.
عبدالباقی، محمّد فؤاد، 1373، المعجم المفهرس لالفاظ القرآن الکریم، نوبت چاپ دوم، پرتو، تهران.
عسکری، ابی هلال، 1398، معجم الفروق اللغویه، نوبت چاپ اول، قم، جامعه مدرسین حوزه‌ی علمیه.
غزالی، محمّدبن محمّد، 1403، احیاء علوم الدین، نوبت چاپ اول، دارالکتاب عربی، بیروت
فخر رازی، محمد بن عمر، 1379، تفسیر کبیر مفاتیح الغیب، مترجم علی اصغر حلبی، نوبت چاپ پنجم، تهران، اساطیر.
فراهیدی، خلیل بن احمد، 1410، العین، نوبت چاپ اول، قم، انتشارات اسوه.
فیروزآبادی، محمّد بن یعقوب، 1414، قاموس المحیط، نوبت چاپ اول، بیروت، دارالکتب العلمیه.
کلینی، محمّد بن یعقوب، 1375، اصول الکافی، ترجمه و شارح: محمّد باقر کمره‌ای، نوبت چاپ سوم، قم، اسوه.
-----------------، 1407، الکافی، محقق: علی اکبر غفاری، نوبت چاپ چهارم، تهران، دارالکتاب الاسلامیه.
مجلسی، محمّد باقر، 1404، بحار الأنوار الجامعة لدُرر اخبار الائمة الاطهار، نوبت چاپ اول، بیروت، موسسه الوفاء.
محمّدی ری شهری، محمّد، 1384، ميزان الحكمه، نوبت چاپ اول، قم، دارالحدیث.
مغنیه، محمّدجواد، 1387، در سایه سار نهج البلاغه، نوبت چاپ اول، قم، دار الکتاب الاسلامیه.
مصباح یزدی، محمّد تقی، 1389، قرآن در آینه‌ی نهج البلاغه، نوبت چاپ سوم، قم، موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره).
مصطفوی، حسن، 1368، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، نوبت چاپ اول، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، تهران.
مکارم شیرازی و همکاران، ناصر، 1386، تفسیر نمونه، نوبت چاپ بیست و نهم، تهران، دارالکتاب الاسلامیه.
موسوی خمینی، روح ا...، 1385، تحریر الوسیله، نوبت چاپ اول، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).
نراقی، محمدمهدی، 1390، جامع السعادات، ترجمه کریم فیضی، نوبت چاپ سوم، قائم آل محمّد، قم.
نوری، میرزا حسین، 1408، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، نوبت چاپ اول، بیروت، آل البیت(علیهم‌السلام).
281 |
نوع مقاله: پژوهشی
صفحات 303 – 281
مؤلفه‌های حلم و بردباری از نگاه قرآن کریم
و روایات معصومین(علیهم‌اسلام)
زینب ملکی بابهویزی 1
محمدرضا ابویی مهریزی 2
اعظم اعتمادی فرد 3
از منظر دین مبین اسلام، ایمان، عبادت، عزت و کرامت نفس، بدون حلم، قوام و دوامی ندارد و تعلیم و تربیت و تبلیغ دین، بدون آن میسّر نمی‌گردد. حلم؛ یکی از برترین خصلت‌های اخلاقی است که در زندگی اجتماعی و در تعامل با دیگران محقق می‌شود و در آیات متعددی از قرآن کریم و روایات مختلف صادره از ائمه‌ی معصومین(علیهم‌السلام) مورد توجه قرار گرفته است. این فضیلت از صفات خداوند متعال و برخی از پیامبران شمرده شده است. در اهمیت حلم همین بس که انسان برای رسیدن به سعادت، راهی جز تزکیه و تهذیب نفس که همان کسب مکارم و فضایل و دوری از رذایل اخلاقی است، ندارد و حلم یکی از مؤلفه‌های مهم و مؤثر در این زمینه به شمار می‌رود؛ از این رو باید با تکیه و عمل به دستورات قرآن کریم و به‌کارگیری سیره‌ی گفتاری، رفتاری و عملی ائمه‌ی معصومین(علیهم‌السلام) در جهت تخلّق به حلم و اصلاح خود و همه‌ی افراد حاضر در عرصه‌ی اجتماع کوشید تا شاهد جامعه‌ای معتدل، عزت‌مند و آرام باشیم. در مقاله‌ی حاضر که به روش کتابخانه‌ای و به شیوه توصیفی- تحلیلی انجام شده، ضمن تبیین ماهیت حلم، ایمان، عقل، کظم غیظ، صبر، تواضع، وقار، علم، سکوت و عفو و گذشت به‌عنوان مهم‌ترین مؤلفه‌های این فضیلت اخلاقی از منظر قرآن و روایات مورد بررسی قرار گرفته است.
واژگان کلیدی
حلم، بردباری، قرآن کریم، روایات.
[1] . دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث، واحد یزد، دانشگاه آزاد اسلامی، یزد، ایران.
Email: zeinabmalekib@gmail.com
[2] . استادیار، استادیار دانشگاه آزاد اسلامی واحد یزد، ایران. (نویسنده مسئول)
Email: mr.abooei@iauyazd.ac.ir
[3] . استادیار، استادیار دانشگاه آزاد اسلامی واحد یزد، ایران.
Email: etemadifard@iauyazd.ac.ir
تاریخ دریافت: 28/12/1399 پذیرش نهایی: 3/4/1400