جايگاه تأديب اطفال در نظام فقهي و تربيتي شيعه
محورهای موضوعی : اخلاق و تربیت اسلامیمیراحمد موسوی اقدم 1 , محمد جعفری هرندی 2 *
1 - دانشگاه آزاد اسلامي، تهران
2 - 0دانشکده علوم انسانی، واحد يادگار امام خميني (ره) شهر ري، دانشگاه آزاد اسلامي
کلید واژه: اطفال, تأديب, تنبيه, نظام فقهي, شيعه.,
چکیده مقاله :
هر چند خاستگاه مبحث تأديب اطفال، علوم تربيتي و روانشناسي است، امّا بايد گفت كه خط آن از خط قانون و تكليف جدا نيست و براساس آنچه كه از منابع فقهي استنباط مي‌شود، خانواده، جامعه و حكومت ملزم هستند به نحو تكليفي به آن بپردازند. بنابراين ضرورت بررسي و تحليل اقوال و ادله مربوط به موضوع، علاوه بر علوم مذكور، در علم فقه نيز ـ كه از جمله علوم مربوط به تكاليف و حقوق افراد به همديگر است ـ احساس مي‌شود. با توجه به اين ضرورت مقاله‌ي حاضر كه به روش توصيفي و تحليلي نگاشته شده است درصدد آنست كه ضمن تبيين مفهوم تأديب و واژه‌هاي مرتبط با آن و بيان تفاوت آنها با همديگر، جايگاه آن را در نظام فقهي و تربيتي شيعه بيان نمايد. نتايجي كه از اين بحث عايد مي‌شود آن است كه در امر تربيت اطفال از نظر اسلام هر چند روش‌هايي چون، تشويق، بازي، اكرام و ... بسيار پسنديده‌تر و مؤثرتر از تنبيه است امّا گاهي اوقات تعزير و تأديب آنها (فرع فقهي مطرح در امر تربيت اطفال) البته با شرايط و ساز و كاري خاص به عنوان آخرين روش تربيتي نتايجي كمتر از ساير روشها نخواهد داشت كه از جمله‌ي آنها اصلاح رفتار ناشايست و يا حداقل حالت بازدارندگي اطفال از تكرار جرم و هنجارشكني آنها مي‌باشد.
Although the issue of upbringing and educating children falls within the scope of psychology and educational sciences, it cannot be understood in isolation from law and liability and based on the insights from jurisprudence sources, Family, society and government are responsible in this regard, Hence, it is felt that the study of such an issue cannot be confined to psychology and educational sciences and the science of jurisprudence should also address it. Due to such a necessity, the present paper seeks to elaborate on the concept of upbringing and its related terms and define the status of upbringing in Shi’a jurisprudence and education system. The study concludes that although encouragement, playing and respect are generally considered better than punishment, sometimes punishment and correction with specific mechanisms may even be more effective and result in the improvement of wrong deed and at least prevent the re- occurrence of crime and abnormality.
قرآن كريم
نهج‌البلاغه، (1389). مترجم: دشتي، محمد، قم، انتظار سبز، چاپ اول
ابن بابويه، محمدبن علي، (1413 ق). من لايحضره الفقيه، محقق / مصحح: غفاري، علي‌اكبر، قم، دفتر انتشارات اسلامي وابسته به جامعه مدرسين حوزه‌ي علميه قم، ج 4
ابن منظور، ابوالفضل، جمال الدين، محمدبن مكرم، (1414 ق). لسان العرب، محقق / مصحح: فارسي صاحب الحوائج، احمد، بيروت، دارالفكر، چاپ سوّم، ج 1، 4، 14
اردبيلي، احمدبن محمد، (1403 ق). مجمع الفائده و البرهان في شرح الارشاد الاذهان، محقق / مصحح: عراقي، آقا مجتبي و ديگران، قم، دفتر انتشارات اسلامي وابسته به جامعه مدرسين حوزه عمليه قم، چاپ اول، ج 14 و ج 13
افروز، غلامعلي، (1390). چكيده‌اي از روانشناسي تربيتي كاربردي، تهران، انتشارات انجمن اولياء و مربيان، چاپ چهل و سوّم
آخوند خراساني، محمدكاظم بن حسين، (1391). مترجم و شارح: محمّدي، علي، قم، انتشارات الامام الحسن ابن علي (ع)، چاپ سوّم، ج 1
بحراني، آل عصفور، يوسف بن احمد، (1405 ق). الحدائق الناظره في احكام العتره الطاهر، محقق / مصحح: ايرواني، محمدتقي و مقرم سيدعبدالرزاق، قم، دفتر انتشارات اسلامي وابسته به جامعه مدرسين حوزه علميه قم، چاپ اول، ج 13
بيدي، فاطمه؛ رنجبرزاده، اكبر، (1393). اصول تعليم و تربيت كودك از منظر مكتب اسلام و علم روانشناسي، تهران، انتشارات آواي نور، چاپ اول
تميمي آمدي، عبدالواحد بن محمد، (1410 ق). غررالحكم و دررلكلم، محقق / مصحح: رجائي، سيدمهدي، قم، دارالكتب اسلامي
جوهري، اسماعيل بن حماد، (1410 ق). الصحاح ـ تاج اللغه و صحاح العربيه، محقق / مصحح: احمد عبدالغفور عطار، بيروت، دارالعلم للملايين، چاپ اول، ج 6
حائري، سيدعلي بن محمد طباطبايي، (1418 ق). رياض المسائل في تحقيق الاحكام بالدلائل، قم، موسسه آل البيت عليهم السلام، چاپ اول، ج 16. ج 8
حجتي، سيدمحمدباقر، (1366). اسلام و تعليم و تربيت، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامي، چاپ ششم، ج 2
حلّي، ابن ادريس، محمدبن منصور بن احمد، (1410 ق). السرائر الحاوي لتحرير الفتاوي، قم، انتشارات اسلامي وابسته به جامعه مدرسين حوزه عمليه قم، چاپ دوّم، ج 3
حلي (علامه)، حسن بن يوسف، (1413 ق). مختلف الشيعه في احكام الشريعه، محقق / مصحح: گروه پژوهش دفتر انتشارات اسلامي، قم، دفتر انتشارات اسلامي وابسته به جامعه مدرسين حوزه‌ي علميه قم، چاپ دوّم، ج 7
ـــــــــــــــــــــــــ ، (1414 ق). تذكره الفقهاء، محقق / مصحح: گروه پژوهش موسسه آل البيت عليه اسلام، قم، موسسه‌ي آل البيت عليه اسلام ، چاپ اول، ج 7، ج 4
ـــــــــــــــــــــــــ ، (1420 ق). تحرير الحكام الشرعيه علي المذهب الاماميه، قم، موسسه‌ي امام صادق عليه السلام، چاپ اول، ج 5
حلي (محقق)، نحم الدين، جعفر بن حسن، (1407 ق). المعتبر في شرح المختصر، محقق / مصحح: حيدري، محمدعلي و ديگران، قم، موسسه‌ي سيدالشهداء عليه‌السلام، چاپ اوّل، ج 2
ــــــــــــــــــــــــــــــــ ، (1408 ق). شرائع الاسلام في مسائل الحلال و الحرام، محقق / مصحح: محمدعلي بقال، عبدالحسين، قم، موسسه‌ي اسماعيليان، چاپ دوّم، ج 4
خميني (ره)، روح الله، (بي‌تا). تهذيب الاصول، بي‌نا، ج 2
ــــــــــــــــ ، (1421 ق). كتاب البيع، تهران، موسسه‌ي تنظيم و نشر آثار امام خميني (ره)، چاپ اول، ج 2
خويي، سيدابوالقاسم، (1410 ق). تكمله المنهاج، قم، نشر مدينه العلم، چاپ 28
ــــــــــــــــ ، (1416 ق). صراط النجاه، محقق / مصحح: مفيدالدين، موسي، قم، مكتب نشر المنتخب، چاپ اول، ج 3
سيف، علي‌اكبر، (1395). تغيير رفتار و رفتار درماني، تهران، انتشارات دوران، چاپ بيست و يكم
صمدي‌وند، منوچهر و همكاران، (1386). اخلاق اسلامي، تبريز، گروه مؤلفان، چاپ اوّل
طريحي، فخرالدين، (1416 ق). مجمع البحرين، محقق / مصحح: حسيني، سيداحمد، تهران، كتابفروشي مرتضوي، چاپ سوّم، ج 2. ج 5
طوسي، محمدبن حسن، (1387 ق). المسبوط، محقق / مصحح: كشفي، سيّدمحمدتقي، تهران، مكتبه المرتضويه لاحياء الآثار الجعفريه، چاپ سوّم، ج 7 و ج 8
ــــــــــــــــ ، (1400 ق). النهايه في مجردالفقه و الفتاوي، بيروت، دارالكتاب العربي، چاپ دوّم
ــــــــــــــــ ، (1407 ق). الخلاف، محقق / مصحح: خراساني، علي و ديگران، قم، دفتر انتشارات اسلامي وابسته به جامعه مدرسين حوزه علميه قم، چاپ اول، ج 1، ج 5
ــــــــــــــــ ، (1407 ق). تهذيب الاحكام، تهران، دارالكتب اسلاميه، چاپ چهارم، ج 2.
عاملي، حرّ، محمدبن حسن، (1409 ق). تفصيل وسائل الشيعه الي تحصيل المسائل الشريعه، محقق / مصحح: گروه پژوهش موسسه آل البيت عليهم السلام، قم، موسسه‌ي آل البيت عليهم السلام، چاپ اول، ج 4، ج 21، ج 28، ج 20، ج 29
عاملي، سيدجواد بن محمد حسين، (1419ق). مفتاح الكرامه في شرح القواعد العلامه، محقق/مصحح: خالصي، محمدباقر، قم، دفتر انتشارات اسلامي وابسته به جامعه مدرسين حوزه علميه قم، چاپ اول، ج 16
عطاران، محمد، (1382). آراء مربيان بزرگ مسلمان درباره تربيت كودك، تهران، انتشارات مدرسه، چاپ پنجم
عميد، حسن، (1385). فرهنگ فارسي، تهران، اميركبير، چاپ سي و سوّم
قرشي، سيدعلي اكبر، (1412 ق). قاموس قرآن، تهران، دارالكتب الاسلاميه، چاپ ششم، ج 4.
قمي، صدوق، محمدبن علي بن بابويه، (1413 ق). من لايحضره الفقيه، قم، دفتر انتشارات اسلامي وابسته به جامعه مدرسين حوزه علميه قم، چاپ دوّم، ج 4
كليني، محمدبن يعقوب، (1407 ق). الكافي، محقق / مصحح: غفاري، علي اكبر و آخوندي، محمد، تهران، دارالكتب الاسلاميّه، ج 7 و ج 6
مجلسي، محمدباقر، (1403 ق). بحارالانوار، محقق / مصحح: جمعي از محققان، بيروت، داراحياء التراث العربي، ج 101، ج 75، ج 74
مجلسي، محمدتقي، (1406 ق). روضه المتقين في شرح من لايحضره الفقيه، محقق / مصحح: موسوي كرماني، سيدحسيني و ديگران، قم، موسسه فرهنگي كوشانبور، چاپ دوّم، ج 10
مطهري، مرتضي، (1381). تعليم و تربيت در اسلام، تهران، انتشارات صدرا، چاپ سي و نهم
مفيد، محمدبن محمدبن نعمان عكبري، (1413). المقنعه، قم، كنگره جهاني هزاره شيخ مفيد ـ رحمة الله عليه، چاپ اول
نجفي، محمدحسن، (1404 ق). جواهر الكلام في شرح شرايع الاسلام، محقق / مصحح: قوچاني، عباس و آخوندي، علي، بيروت، داراحياء التراث العربي، چاپ هفتم، ج 41 و ج 43
نوري، محدث، ميزاحسين، (1408 ق). مستدرك الوسائل و مستنبط المسائل، محقق / مصحح: گروه پژوهش موسسه آل البيت عليهم السلام، بيروت، موسسه آل البيت عليهم السلام، چاپ اول، ج 15، ج 18.
253 |
نوع مقاله: پژوهشی
صفحات 270 - 253
جايگاه تأديب اطفال در نظام فقهي و تربيتي شيعه
ميراحمد موسوي اقدم 1
محمد جعفري هرندي 2
چکیده
هر چند خاستگاه مبحث تأديب اطفال، علوم تربيتي و روانشناسي است، امّا بايد گفت كه خط آن از خط قانون و تكليف جدا نيست و براساس آنچه كه از منابع فقهي استنباط مي‌شود، خانواده، جامعه و حكومت ملزم هستند به نحو تكليفي به آن بپردازند. بنابراين ضرورت بررسي و تحليل اقوال و ادله مربوط به موضوع، علاوه بر علوم مذكور، در علم فقه نيز ـ كه از جمله علوم مربوط به تكاليف و حقوق افراد به همديگر است ـ احساس مي‌شود. با توجه به اين ضرورت مقاله‌ي حاضر كه به روش توصيفي و تحليلي نگاشته شده است درصدد آنست كه ضمن تبيين مفهوم تأديب و واژه‌هاي مرتبط با آن و بيان تفاوت آنها با همديگر، جايگاه آن را در نظام فقهي و تربيتي شيعه بيان نمايد. نتايجي كه از اين بحث عايد مي‌شود آن است كه در امر تربيت اطفال از نظر اسلام هر چند روش‌هايي چون، تشويق، بازي، اكرام و ... بسيار پسنديده‌تر و مؤثرتر از تنبيه است امّا گاهي اوقات تعزير و تأديب آنها (فرع فقهي مطرح در امر تربيت اطفال) البته با شرايط و ساز و كاري خاص به عنوان آخرين روش تربيتي نتايجي كمتر از ساير روشها نخواهد داشت كه از جمله‌ي آنها اصلاح رفتار ناشايست و يا حداقل حالت بازدارندگي اطفال از تكرار جرم و هنجارشكني آنها مي‌باشد.
واژگان کلیدی
اطفال، تأديب، تنبيه، نظام فقهي، شيعه.
[1] . دانش آموختۀ دكتراي تخصصي رشته فقه و مباني حقوق اسلامي، دانشکده علوم انسانی، واحد يادگار امام خميني (ره) شهر ري، دانشگاه آزاد اسلامي، تهران، ايران.
Email: Mousavi.Rahmat@yahoo.com
[2] . دانشيار گروه فقه و مباني حقوق اسلامي، دانشکده علوم انسانی، واحد يادگار امام خميني (ره) شهر ري، دانشگاه آزاد اسلامي، تهران، ايران. (نويسنده مسئول).
Email: Harandi¬_Lawyer@yahoo.com
تاریخ دریافت: 1/2/1399 پذیرش نهایی: 24/4/1399