تحلیل عناصر معنایی واژه اخلاقی ایثار در قران کریم
محورهای موضوعی : اخلاق و تربیت اسلامی
ثریا قطبی
1
(دانشگاه علوم قرآن)
فریده داودی مقدم
2
(دانشگاه شاهد)
بیتا عزیزی
3
(دانشگاه علوم قران)
کلید واژه: قرآن, معناشناسی , مولفه های معنایی, ایثار, جانشینی, همنشینی, سیاق. ,
چکیده مقاله :
معناشناسی واژه های اخلاقی قرآن یکی از پژوهش های جدید در عرصه تحقیقات قرآنی است که با مطالعه ای روشمند و موشکافانه درصدد کشف لایه های جدید از معانی الفاظ قران است . در نوشتار حاضر تلاش شده تا واژه اخلاقی ایثار با نگاه جزیی نگر و با رویکردی معنا شناسانه، به عناصر و اجزاء ذاتی مؤلفه هاي معنایی خود تجزیه شود و فرای ریشه شناسی این واژه، روابط بینامتنی آن شامل روابط همنشینی، جانشینی و سیاق در سطح آیات و سورهای قران مورد مداقه واقع شود . حاصل آنکه معنای ایثار در قـرآن مفهومی تـك‌لايه نیست بلکه دارای مرزهاي در هم تنیده است. این واژه در سیر تکامل معنایی خود با حفظ معنای اساسی «انتخاب کردن» وارد نظام معنایی قران شد و مؤلفه هايی از جمله عدم واسطه ،اختیار ، گزینه های مختلف ،مطلوبیت و بار ارزشی مثبت و منفی را در بر گرفت . این واژه در فرایند انتقال به نظامهای پس از قرانی بتدریج دچار تخصیص معنایی گشت به طوری که آنچه امروز از معنای ایثار به ذهن متبادر می شود با مفهوم آن در قران ،رابطه عموم و خصوص مطلق دارد.
The semiotics about ethic words in Quran is among the latest studies in the field of Qoranic researches aiming to discover new layers of meaning from Quran words through a systematic and accurate study. in the current text، it has been attempted to analyze the ethic word ''sacrifice" to its essential elements of meaning components through a semiotic and detailed look; in addition to the etymology of this word، its intersexual relations including collocation، substituational، and stylistic relations should be considerate. It must be concluded that the meaning of “sacrifice" in Quran is not a single-layered concept، but، it has interwebbed borders. Saving the essential meaning of “choose"، this word entered the Quran’s semantic system in its developmental path and covered components such as no intermediating، choice or authority، various alternatives، desirability، and positive and negative value weights. In the process of its meaning development، this word involved meaning allocation to the extent that today، whatever is suggested by the meaning of "sacrifice" has an absolute special and general relation.
1. قران کریم
2. آلوسی سيد محمود(1415)،روح المعانى فى تفسير القرآن العظيم، بيروت: دارالكتب العلميه.
3. ابن عاشور، محمد بن طاهر (1997)، التحرير و التنوير ،بيروت :موسسه التاريخ.
4. ابن عربى، محمد بن على(1422)، تفسير ابن عربى، بيروت : دار احياء التراث العربي.
5. ابن عطیه، عبد الحق (1422)،المحرر الوجیز فی تفسیر الکتاب العزیز،بیروت: دارالکتب العلمیه.
6. ابن فارس،احمد (1404)،معجم مقاییس اللغه،محقق:هارون،عبدالسلام محمد،قم: مکتب الاعلام الاسلامی .
7. ابن قطب، سيد (1412)، فى ظلال القرآن، قاهره: دارالشروق
8. ابن كثير، اسماعيل بن عمر(1419)،تفسير القرآن العظيم،تحقيق: محمد حسين شمس الدين ،بيروت: دار الكتب العلمية.
9. ازهری، محمد بن احمد (1421)، تهذیب اللغه، بیروت: دار الاحیاء تراث العربی.
10. ثعالبى، عبدالرحمن بن محمد) 1418(،جواهر الحسان فى تفسير القرآن، بيروت: داراحياء التراث العربى.
11. حسینی ، اعظم السادات ؛ مطیع، مهدي(1392)،«پیشنهاد الگویی بر متناسب سازي روش هاي معناشناسی در مطالعات قرآنی»،دو فصلنامه کاوشی نو در پژوهش هاي زبان شناختی قرآن کریم، سال دوم، شماره اول، ، پیاپی 3.
12. خطيب ،عبدالكريم (بی تا)،التفسير القرآنى للقرآن، بيروت: دار الفكر العربي.
13. رازی، فخرالدین محمد بن عمر(1420)،مفاتیح الغیب، بیروت: داراحیاء التراث العربی
14. رباط جزی،لیلی(1384) ارزش ایثار از دیدگاه قرآن و سنت و آثار و پیامدهای فردی و اجتماعی آن ،حوزه علميه حضرت نرجس( س) سبزوار
15. راغب اصفهانی،حسین بن محمد (1412)،المفردات فی غریب القران ،تحقیق :صفوان عدنان داودی،دمشق :الدار الشامیه.
16. رضایی اصفهانی، محمد علی( 1387)، منطق تفسیر قران(1)، قم: جامعه المصطفی العالمیه
17. زبیدی، محمد بن محمد (1414)،تاج العروس، بیروت: دارالفکر.
18. زحيلى، وهبة بن مصطفى (1418)، التفسير المنير فى العقيدة و الشريعة و المنهج، بيروت : دار الفكر المعاصر.
19. سیدی،سید حسین و رفیعی،علی(1393) ،«معناشناسی ایثار در قران کریم»،مجله علمی پژوهشی انجمن ایرانی زبان و ادبیات عربی،ش 32،صص 102- 85.
20. شبر، سيد عبد الله (1407)، الجوهر الثمين في تفسير الكتاب المبين ،كويت : مكتبة الألفين .
21. شریفی،علی(1392) ،«نقد و بررسی آرای ایزوتسو در حوزه معناشناسی قران کریم، حکمت معاصر»، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی ، سال چهارم، شماره سوم.
22. شوكانى محمد بن على (1414) ،فتح القدير، دمشق: دار ابن كثير.
23. شيبانى ،محمد بن حسن (1413)، نهج البيان عن كشف معانى القرآن، تحقيق: حسين درگاهى،تهران: بنياد دايرة المعارف اسلامى.
24. صادقى تهرانى، محمد (1419)، البلاغ فى تفسير القرآن بالقرآن، قم.
25. صفوی، کوروش (1379)، درآمدی بر معناشناسی، تهران، سازمان تبلیغات اسلامی.
26. طباطبایی، محمد حسین (1417)،المیزان فی تفسیر القرآن،قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
27. طبرسى، فضل بن حسن (1372)، مجمع البيان فى تفسير القرآن،تحقيق: محمد جواد بلاغى، تهران:ناصر خسرو
28. طریحی، فخر الدین (1375)،مجمع البحرین، تهران: مرتضوی.
29. طنطاوى ،سيد محمد( بی تا)،التفسير الوسيط للقرآن الكريم،قاهره: دار نهضه مصر للطباعه و النشر.
30. عباسی،مهرداد؛ پورافخم،مریم(1390) ،«کاربرد معناشناسی در زمانی در تبیین مفاهیم اعتقادی قرآن: مفهوم الله از نگاه ایزوتسو» ،صحیفه مبین ، شماره 49.
31. عکاسی نریمانی،پروانه(1388)،»بررسی فرهنگ ایثار و شهادت در جامعه»،پایان نامه کارشناسی ارشد،دانشکده روان شناسی و علوم اجتماعی دانشگاه آزاد اسلامی،واحد تهران مرکزی.
32. فراهیدی،خلیل بن احمد(1409)، کتاب العین، قم: انتشارات هجرت.
33. فيض كاشانى ،ملا محسن (1418)، الأصفى فى تفسيرالقرآن، تحقيق: محمدحسين درايتى و محمدرضا نعمتى، قم: مركز انتشارات دفتر تبليغات اسلامى.
34. فيضى دكنى ،ابوالفضل)1417( ،سواطع الالهام فى تفسير القرآن ،تحقيق: سيد مرتضى آيت الله زاده شيرازى،قم: دارالمنار.
35. قرشى ،سيد على اكبر( 1371) ،قاموس قرآن، تهران: دار الكتب الإسلامية.
36. مشکور، محمد جواد (1357)،فرهنگ تطبیقی عربی با زبان های سامی و ایرانی، تهران: بنیاد فرهنگ ایران
37. مصطفوى، حسن (1430)، التحقيق فى كلمات القرآن الكريم ،بيروت: دار الكتب العلمية .
38. معين، محمد(1375)، فرهنگ معين، تهران: اميرکبير.
39. مغنیه، محمد جواد (1424)،الکاشف، تهران: دارالکتب الاسلامیه.مکارم شیرازی، ناصر (1374)،تفسیر نمونه، تهران:دارالکتب الاسلامیه