تربیت عارفانه نزد محقّق اردبیلی بیدگلی (عالم و عارف و شاعر شیعی سدة 11)
محورهای موضوعی : اخلاق و تربیت اسلامی
محسن مؤمن
1
(دانشگاه پیام نور)
کلید واژه: شریعت, طریقت, حقیقت, تربیت, محقّق اردبیلی بیدگلی,
چکیده مقاله :
در روزگار صفوی، حکومت و برخی متشرعان بانفوذ، متعصب و قشری موجب طرد و انکار بسیاری از فرقه‌های تصوف گردیدند و ناگزیر شکل خانقاهی تصوف با محدودیت و گاه ممنوعیت روبرو گشت و به‌صورت گرایش‌های ذوق مندانه عرفانی و سلوک زاهدانه فرصت بروز یافت. نوشته های صوفیانه نیز با توجه به چگونگی نشو و ارتقای تصوف و یا قوت و ضعف آن در زمان‌ها و مکان‌های مختلف و همچنین میزان توجه و اقبال عامه و خاصه به تصوف و متصوفه، در قوس‌های صعودی و نزولی بر یک سامان نبود. میرزا محمد محقق اردبیلی بیدگلی از علما و عرفای سده یازدهم هجری قمری است. اطلاع ما درباره او بسیار اندک است. این مقاله در جهت معرفی مشرب دینی و افکار و آراء عرفانی میرزا محمد بن سلطان محمد اردبیلی ـ معروف و متخلص به محقّق اردبیلی بیدگلی ـ عالم، شاعر و عارف شیعی سدة یازدهم هجری است؛ در مجال کوشیده‌ایم تا اطلاعاتی نادر و البته نو را از خلال نوشته‌های وی برکشیم و ـ هرچند مختصر ـ به بوته نقد نیز بگذاریم و چهره دینی و مذهبی وی را با چهره عارفانه‌اش بسنجیم. بنای ما در این پژوهش بر آثار خطی و چاپی موجود در کتابخانه‌های مدرسه سلطانی کاشان، آیت‌الله مرعشی و دانشگاه تهران است
In safavih era، religious scientists – as deputies of expected Imam – got supernatural power and influence. They with sages that habitually had also Compilations on some lawful science، had tendency whit mysticism. At the same era، historical antecedent of Kashan in Shiite religion، was Caused special attention of Safavih governors to this city: Scientific and Literary societies promoted and attracted speakers and poets from around of country. By promoting Shiite in ninth century، the number of Sufis dynasty were being added. Sufi safavieh and Nematollahieh dynasty and Noorbakhshieh sect were been effective factors of Shiite promotion. This essay is for introduction of thoughts and works Mohammad – Ibn Soltan Mohammad Aradabili – Known and pen name to Mohaghegh Shiite scientist and mystic of A.H eleventh century. He is follower Ghazi Asad Ghohpaee and attributed to Noorbakhshieh sect. By witness of his works، his religious face has priority than other faces and his thought domination is on divine law and maintenance and observance of rules: However، meanwhile expressing pure religious debates، he doesn’t neglect mentioning principles and rules of Sufism. His Sufism rarely has a tendency with taste and composes quatrain almost attractive. Compiler، Sometime، resort to philosophical terms for proving his opinions but there isn’t special philosophical method
اردبیلی بیدگلی، میرزا محمد (1395)، ریاض العارفین و منهاج السالکین، (تصحیح محسن مؤمن) قم: مجمع ذخایر اسلامی، اول
ـــــــــــــــــــــــــــ (1394)، تبصره الناظرین و تذکره الذاکرین، (تصحیح محسن مؤمن) کرج، چکامه باران، چ 1
انصاری، خواجه عبدالله. (1392). منازل السائرین ترجمه روان فرهادی، تهران: انتشارات مولی.
بیگدلی، آذر. (1378). آتشکده آذر، میرهاشم محدث، چ 1، تهران: امیرکبیر.
تبادکانی طوسی، شمس الدین محمد. (1382). تسنیم المقربین، تصحیح سید محمد طباطبایی، تهران: مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
تهرانی، شیخ آقابزرگ (بی‌تا)، طبقات اعلام شیعه، قم، مؤسسه اسماعیلیان
جوکار، منوچهر. (1391). جوانب عرفانی در زندگی و شعر شیخ بهایی، مطالعات عرفانی، شماره 16، دانشگاه کاشان.
حلبی، علی‌اصغر. (1367). شناخت عرفان و عارفان ایرانی، چ 3، تهران: زوار.
ـــــــــــــــ. (1376). مبانی عرفان و احوال عارفان، چ 1، تهران: اساطیر.
زرین‌کوب، عبدالحسین. (1369). ارزش میراث صوفیه، چ 6، تهران: امیرکبیر.
ــــــــــــــــــــــ. (1373). تاریخ فلسفه در ایران و جهان اسلامی، چ 2، تهران: اساطیر.
ــــــــــــــــــــــ. (1385). دنباله جستجو در تصوف ایران، چ 6، تهران: امیرکبیر.
صفا، ذبیح‌الله. (1366). تاریخ ادبیات ایران، ج سوم، بخش اول، چ 5، تهران: فردوس.
قشیری، عبدالکریم. (1381). رساله قشیریه، تصحیح بدیع‌الزمان فروزان فر، چ 7، تهران: علمی و فرهنگی.
کاشانی، عزالدین محمود. (1385). مصباح الهدایه، به کوشش عفت کرباسی و محمدرضا برزگر خالقی، چ 2، تهران: زوار.
کریمی زنجانی اصل، محمد. (1385). عرفان شیعی، تهران: اطلاعات.
مصطفی الشیبی، کامل. (1385). تشیع و تصوف، تهران: امیرکبیر.
موسوی اردبیلی، فخرالدین. (1357). تاریخ اردبیل و دانشمندان، مشهد: چاپخانه خراسان.
نسفی، عزیزالدین. (1381). انسان کامل، ماریژان موله، چ 6، تهران: طهوری.
هجویری، علی بن عثمان. (1383). کشف‌المحجوب، تصحیح محمود عابدی، چ 1، تهران: سروش.
ولی قلی، شاملو. (1374). قصص الخاقانی شاملو، تصحیح حسن سادات ناصری، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.