میان کنش فقه و اخلاق در مبانی پیوند اعضا
محورهای موضوعی : اخلاق و تربیت اسلامی
محسن ملک افضلی اردکانی
1
(جامعة المصطفی العالمیه)
عبدالله امیدی فرد
2
(دانشگاه قم)
سید حسین خاتمی سبزواری
3
(دانشگاه قم)
کلید واژه: پیوند اعضا, اخلاق, سلطنت, مالکیت, امانت,
چکیده مقاله :
امروزه یکی از پیچیده ترین مباحث فقهی و حقوقی، مباحث مربوط به فروش و پیوند اعضا است. گرچه این موضوع دیرزمانی نیست که محط بحث و بررسی فقیهان و حقوقدانان قرار گرفته است، اما جوانب مختلف و متعدد مساله سبب پیچیدگی و اختلاف مبانی و فتاوای فقیهان شیعه و سنی در این خصوص گشته است. با بررسی و تعمق در مبانی پیوند اعضا و فروش آنان، در می یابیم مستندات فقهی و اخلاقی و میان کنش آن دو، سبب پیدایش مبانی مختلف و گاه متضادی در این خصوص شده است. نگاه فقهی صرف فقیهان سبب به وجود آمدن سه مبنای «سلطنت»، «مالکیت ذاتی» و «مالکیت تشریعی» گردیده است که در نتیجه سبب حکم به جواز پیوند اعضا را شده است. در طرف مقابل نگاه اخلاقی به این موضوع سبب پیدایش «نظریه امانت» یا «مالکیت مطلق خداوند برای اعضای بدن» شده که هیچ نوع تصرف انسان در اعضای بدنش را مجاز ندانسته و انسان را صرفا محافظ بدن خود و درمانگر آن می داند. این نوشتار با تامل در هر یک از دو دیدگاه فقهی و اخلاقی به مساله مبانی پیوند اعضا، میان کنش آن دو را مورد بررسی قرار داده است.
Nowadays the problems that related to the organs transplantation, is one of the most complicated juridical and legal issues. By studying the bases of organs transplants, we realize that juridical and moral documents and their interaction sometimes could cause different and paradoxical theories. The pure juridical view of jurists creates three bases, known as "domination", "national property" and "legislative property". The permit of almost any kind of organs transplantation is the consequence of these three juridical theories. On the other side, the theory of "trusteeship" or "God's absolute ownership for organs of human body" is caused by moral approach on this topic. That does not permit any kind of Manipulation on organs of human body and introduce the human as a guardian and preserver of his body. This article is to study both of those approaches from the prospective of jurisprudence and morality and deducts that each one is related to other, and cannot be considered alone.
1. ابن قدامه، أبی محمد عبدالله بن أحمد بن محمد، بی تا، المغنی، دار الکتاب العربی للنشر و التوزیع، بعنایة جماعة من العلماء، بیروت- لبنان.
2. احمد بن حنبل، بی تا، مسند، دار صادر، بیروت- لبنان.
3. أسامة السید، عبد السمیع، 1419، مدی مشروعیة التصرف فی جسم الآدمی، فی ضوء الشریعة الاسلامیة و القانون الوضعی، دار النهضة العربیة، ، قاهره- مصر.
4. اصغری آقمشهدی، فخرالدین، کاظمی افشار، هاجر، 1388، نحوه ارتباط انسان با اعضای بدن خود از دیدگاه فقه و حقوق، نشریه مطالعات فقه و حقوق اسلامی، سال 1، شماره 1.
5. أنصاری، شیخ مرتضی ابن محمد امین، 1415، المکاسب، کنگره جهانی بزرگداشت شیخ اعظم، چاپ اول، قم- ایران.
6. بجنوردی، سید محمد، کاظمی افشار، هاجر، 1387، معامله انسان با اعضای بدن در حقوق ایران با رویکردی بر نظرات فقهی امام خمینی، نشریه پژوهنامه متین، شماره 38، ص 44.
7. بحرالعلوم، محمد بن محمد تقی، 1403، بلغة الفقیه، منشورات مکتبة الصادق، چاپ چهارم، تهران – ایران.
8. بلحاج، العربی بن أحمد، 1420، مقاله «معصومیة الجثة فی الفقه الإسلامی»، مجلة الحقوق، شماره 4، سال 23.
9. جاد الحق، علی جاد الحق، 1403، مقاله «نقل الأعضاء من انسان لآخر»، مجله الأزهر، شماره 427، سال 55، شوال، جزء 10.
10. جوادی آملی، عبدالله ، 1385، حق و تکلیف در اسلام، تحقیق و تنظیم مصطفی خلیلی، نشر إسراء، دوم، قم – ایران، صص95-98.
11. خمینی، سید روح الله موسوی، 1418، کتاب البیع، تقریرات سید حسن طاهری خرم آبادی، موسسة تنظیم و نشر آثار امام خمینی، چاپ اول، قم – ایران.
12. خمینی، سید روح الله موسوی، بی تا، کتاب البیع، موسسة تنظیم و نشر آثار امام خمینی، چاپ اول، تهران- ایران.
13. خویی، سید ابوالقاسم موسوی، بی تا، مصباح الفقاهة، مقرر محمد علی توحیدی، بی تا.
14. درگاهی، مهدی، 1392، برررسی فقهی و حقوقی رابطه انسان با اعضای بدن خود، پایان نامه کارشناسی ارشد، موسسه امام خمینی ره، قم – ایران.
15. روحانی، سید محمد صادق ، 1412، فقه الصادق علیه السلام، مدرسه امام صادق، قم- ایران.
16. _____ المسائل المستحدثة، 1414، دار الکتاب، چاپ چهارم، قم – ایران
17. سجستانی، سلیمان بن اشعث، سنن ابی داود، 1990، دار الفکر للطباعة و النشر، تحقیق سعید محمد اللحام، چاپ اول، بیروت- لبنان.
18. سکری، عبد السلام عبد الرحیم، 1988، نقل و زراعة الأعضاء الآدمیة من منظور اسلامی، دار المنار، قاهره- مصر.
19. سیوطی، جلال الدین، 1996، اللمع فی أسباب ورود الحدیث، تحقیق مکتب البحوث و الدراسات، دار الفکر للطباعة و النشر و التوزیع، ط الأولی، بیروت- لبنان.
20. شاذلی، حسن علی، 1989، حکم نقل الانسان فی الفقه الاسلامی، کتاب الجمهوریة، قاهره- مصر.
21. الشطشاط، علی حسین، 2006، تاریخ علم التشریح عند المسلمین و شرعیة نقل و زرع أعضاء الجسم البشری، مجلس الثقافة العام، بنغازی- لیبیا.
22. طباطبائی، سید محمد حسین، بی تا، المیزان فی تفسیر القرآن، منشورات جامعة المدرسین فی الحوزة العلمیة فی قم المقدسة، قم – ایران.
23. عبد العال، محمد عبداللطیف، اباحة نقل الأعضاء من الموتی إلی الأحیاء و مشکلاتها، دار النهضة العربیة، 2005م، بیروت، لبنان.
24. العدوی، عبد الرحمن، 1413، مقاله جنون العلم فی زراعة الأعضاء ، العلم بلا دین ینتهی الی کارثة، مجله منبر الإسلام ، سال 51، شماره 2.
25. فنایی، ابوالقاسم، 1389، اخلاق دین شناسی، نشر نگاه معاصر، چاپ اول، تهران-ایران.
26. القزوینی، محمد بن یزید، (سنن ابن ماجه)، بی تا، تحقيق وترقيم وتعليق: محمد فؤاد عبد الباقي، دار الفكر للطباعة والنشر والتوزیع، بیروت – لبنان.
27. کلینی، محمد بن یعقوب، 1367، الکافی، تصحيح وتعليق علي أكبر الغفاري، چاپ سوم، دار الكتب الإسلامية، تهران- ایران.
28. متولی الشعراوی، محمد، 1418، بیان من مجمع البحوث الاسلامیة و دار الإفتاء المصریة، بالحکم الشرعی فی نقل الأعضاء من الحی الی الحی، و من المیت إلی الحی، مجله الأزهر، شماره، سال 70، شماره 1376، قاهره- مصر.
29. محسنی، محمد آصف، بی تا، الفقه و المسائل الطبیة، چاپ اول، قم – ایران
30. مروجی، علی، 1400، دراساتنا فی الفقه الجعفری، مطبعة الخیام، چاپ اول.
31. مطهری پور، مرتضی، آذربایجانی، مسعود، 1392، ملاحظات اخلاقی در پیوند اعضا، فصلنامه پژوهش نامه اخلاق، سال ششم، بهار 92، شماره 19.
32. مکارم شیرازی، ناصر، 1411، القواعد الفقهیة، نشر مدرسه امام امیرالمومنین ع ، چاپ سوم، قم- ایران.
33. منتظری، حسینعلی، 1409، کتاب الزکاة، مرکز جهانی مطالعات اسلامی، چاپ دوم، قم – ایران.
34. مومن، محمد، 1415، الکلمات السدیدة فی المسائل الجدیدة، موسسة النشر الإسلامی التابعة لجامعة المدرسین بقم المقدسة، قم- ایران.
35. نووی، ابی زکریا محیی الدین الشرف، بی تا، المجموع فی شرح المهذب، دار الفکر للطباعة و النشر والتوزیع، بیروت- لبنان.